مولانا ریاضي ساوجی محولاتی تربتی از شاعران نامی قرن نهم و از مردم زاوه‌ی محولات بوده است - که در حال حاضر به تربت حیدریه معروف است - و مقام قضای آن سرزمین را داشته که به شکایت کلان‌تران آن دیار معزول شده است و پس از آن به شاعری پرداخته است. مدتی در ساوه ساکن بوده و مدتی هم در هرات و از شعرای نامی دربار ابوالغازی سلطان حسین بوده و به اشاره‌ی او فتوحات وی را به نظم درآورده است. به نقل از سام میرزا هشت هزار بیت در وقایع زمان سلطان حسین گفته که این دو بیت در فتح خراسان و قتل شیبک است:
عقابش ز جدیِ فلک دیده کام
پلنگش ز حوتِ فلک خورده شام
فلک سبزه‌ی رسته پیرامنش
شفق دشتی از لاله در دامنش
این چند بیت از مثنوی‌ای است که به وزن خسرو و شیرین نظامی ساخته:
فراوان بارگه برپای کردند
زمین را چرخ انجم‌زای کردند
ز هر سو پرده بر خرگاه بستند
تتق بر مهر و در بر ماه بستند
زده بر سبزه‌ها خرگاه و چادر
چو بر خضرای گردون مهر انور
در کتاب تاریخ حبیب‌السیر نیز بیت زیر از او نقل شده است:
فلک شسته به آب خضر اگر دامان من بودی
هنوزم دست دور از دامن جانان من بودی
در تذکره‌ی روز روشن ابیات زیر آمده است:
بر دهانم زند آن شوخ و کناری گیرد
در میان چون سخن بوس و کناری گیرد
***
ز غمزه بر جگرت تیرها زنم، گفتی
ولی چه سود که هرگز به دل نمی‌گویی
سعید نفیسی می‌نویسد: چون در 917 شاه اسماعیل صفوی، خراسان را گرفت، وی نزد شاه اسماعیل تقرب یافت و فتوحات وی را به نظم درآورد و سرانجام در 921 درگذشت.
نقل از "سخن‌وران زاوه" نوشته محمود فیروزی مقدم
برچسب‌ها: گزارش جلسه شماره 933 به تاریخ 900919, شاعر همشهری, زندگینامه ریاضی تربتی
