سیاه‌مشــــــــــــــــــــــــــــــــق

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت چهلم بیت 3901 تا 4000

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است. در این قسمت صد بیت دیگر از شاهنامه‌ی فردوسی (نسخه‌ی ژول مل) را با هم می‌خوانیم.

زال عاشق رودابه می‌شود اما شاه با ازدواج او مخالف است.  زال نزد شاه می‌رود و شاه از او خوشش می‌آید. زال که موافقت منوچهرشاه را برای ازدواج با رودابه گرفته به نزد پدرش سام برمی‌گردد. پدر از او استقبال می‌کند و تصمیم می‌گیرند بروند و رودابه را از مهراب شاه کابل خواستگاری کنند.

40

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت چهلم؛ بیت 3901 تا 4000

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 28 – رسیدن زال به نزدیک سام

...

کنون چیست پاسخ فرستاده را؟

چه گوییم مهرابِ آزاده را؟

ز شادی چنان شد دلِ زالِ سام

که رنگش سراپای شد لعل‌فام

چنین داد پاسخ که: ای پهلوان

گر ایدون که بینی به روشن‌روان

ز پیش سپه ما به یک‌سو شویم

بگوییم و زین در سخن بشنویم

به دستان نگه کرد و خندید سام

بدانست کو را ازین چیست کام

سخن‌هاش جز از دُخت مهراب نیست

شبِ تیره مر زال را خواب نیست

بفرمود تا زنگ و هندی درای

زدند و گشادند پرده‌سرای

هیونی برافگند مرد دلیر

بدان تا شود نزد مهراب شیر

بگوید که آمد سپهبد ز راه

ابا زال و پیلان و چندی سپاه

فرستاده آمد به مهراب زود

سراسر بگفت آن‌چه دید و شنود

چو بشنید مهراب شد شادمان

رخش گشت چون لاله‌ی ارغوان

بزد نای رویین و بربست کوس

بیاراست لشکر چو چشمِ خروس

ابا ژنده‌پیلان و رامشگران

زمین شد بهشت از کران تا کران

ز بس گونه گون پرنیانی درفش

چه سرخ و سپید و چه زرد و بنفش

چه آوازِ نای و چه آوازِ چنگ

خروشیدن بوق و آوای زنگ

تو گفتی مگر روز انجامش است

یکی رستخیز است گر رامش است

همی رفت زین گونه تا پیشِ سام

فرود آمد از اسپ و بگذارد گام

گرفتش جهان پهلوان در کنار

بپرسیدش از گردشِ روزگار

شهِ کابلستان گرفت آفرین

چه بر سام و بر زالِ زر همچنین

نشست از بر باره‌ی تیزرو

چو از کوه سر برزند ماهِ نو

یکی تاج زرّین نگارش گهر

نهاد از بر تارکِ زالِ زر

به کابل رسیدند خندان و شاد

سخن‌های دیرینه کردند یاد

همه شهر از آوای هندی درای

ز نالیدنِ بربط و چنگ و نای

تو گفتی در و بام رامشگر است

زمانه به آرایشِ دیگر است

بَش و یال اسپان کران تا کران

بر اندوده از مُشک و از زعفران

بُرون رفت سیندخت با بندگان

میان بسته سیصد پرستندگان

مر آن هر یکی را یکی جامِ زر

به دست اندرون پُر ز مشک و گهر

همه سام را آفرین خواندند

پس از جام‌ها گوهر افشاندند

بدان جشن هر کس که آمد فراز

شد از خواسته یک به یک بی‌نیاز

بخندید و سیندُخت را سام گفت

که: رودابه را چند خواهی نهفت؟

بدو گفت سیندخت: هدیه کجاست؟

اگر دیدن آفتابت هواست

چنین داد پاسخ به سیندخت سام

که ازمن بخواه آن‌چه آیدت کام

برفتند زی خانه‌ی زرنگار

کجا اندرون بود خرم بهار

نگه کرد سام اندر آن ماه روی

یکایک شگفتی بمانْد اندروی

ندانست کش چون ستاید همی

برو چشم را چون گشاید همی

بفرمود تا رفت مهرابْ پیش

ببستند عهدی به آیین و کیش

به یک تخت دو شاده بنشاندند

عقیق و زبرجد برافشاندند

سر ماه با افسرِ نام‌دار

سرِ شاه با تاجِ گوهرنگار

بیاورد پس دفترِ خواسته

یکی نسخه‌ی گنج آراسته

برو خواند آن گنج‌ها هر چه بود

که گوش آن نیارست گفتی شنود

برفتند از آنجا به جای نشست

ببودند یک هفته با می به دست

همه شهر بودی پر آوای نوش

سرای سپهبد بهشتی به جوش

نه زال و نه آن ماه بیجاده لب

بخفتند یک هفته در روز و شب

وز ایوان سوی باغ رفتند باز

سه هفته به شادی گرفتند ساز

بزرگان کشورشْ با دست بند

کشیدند صف پیشِ کاخِ بلند

سرِ ماه سامِ نریمان برفت

سوی سیستان روی بنهاد تفت

از آن پس که او رفته بد زال باز

به شادی بیاراست یک هفته ساز

عماری و بالای و هودج بساخت

یکی مهد تا ماه را در نشاخت

چو سیندخت و مهراب و پیوندِ خویش

رهِ سیستان را گرفتند پیش

برفتند شادان دل و خوش منش

پر از آفرین لب ز نیکی دهش

رسیدند فیروز در نیمروز

همه شاد و خندان و گیتی فروز

یکی بزم سام آن‌گهی ساز کرد

سه روز اندر این بزم بگماز کرد

پس آن‌گاه سیندخت آنجا بماند

خود و لشکرش سوی کابل براند

سپرد آن‌گهی سام شاهی به زال

برون بُرد لشکر به فرخنده فال

سوی کرگسارو سوی باختر

درفشِ خجسته برافراخت سر

شوم گفت کان پادشاهی مراست

دل و دیده با ما ندارند راست

منوچهر منشورِ آن بوم و بر

مرا داد و گفتا همی دار و خَور

بترسم ز آشوبِ بدگوهران

به ویژه ز دیوانِ مازنداران

تو را دادم ای زال این تختگاه

همین پادشاهی و فرخ‌کلاه

بشد سام یکزخم و بنشست زال

می و مجلس آراست فرخ‌همال

چو رودابه بنشست با زال زر

به سر برنهادش یکی تاج زر

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 29 – گفتار اندر زادنِ رستم

بسی برنیامد برین روزگار

که آزاده سرو اندر آمد به بار

بهارِ دل افروز پژمرده شد

دلش را غم و رنج بسپرده شد

شکم سخت شد فربه و تن گران

شد آن ارغوانی رُخش، زعفران

بدو گفت مادر که: ای جانِ مام

چه بودت که گشتی چنین زرد فام؟

چنین داد پاسخ که: من روز و شب

همی برگشایم به فریاد لب

چنان گشته بی‌خواب و پژمرده‌ام

تو گویی که من زند‌ه‌ی مرده‌ام

همانا زمان آمدستم فراز

وزین بار بُردن نیابم جواز

تو گویی به سنگ استم آگنده پوست

و یا زآهن است آن که بوده دروست

چنین تا گه زادن آمد فراز

به خواب و به آرام بودش نیاز

چنان شد که یک روز ازو رفت هوش

از ایوانِ دستان برآمد خروش

خروشید سیندُخت و بشخود روی

بکند آن سیه‌گیسویِ مُشک‌بوی

یکایک به دستان رسید آگهی

که پژمرده شد برگِ سرو سهی

به بالینِ رودابه شد زالِ زر

پُر از آب رخسار و خسته جگر

شبستان همه بندگان کنده‌موی

برهنه سر و موی و تر گشته روی

به دل آن‌گهی زال اندیشه کرد

وز اندیشه آسان‌ترش گشت درد

همان پَرِّ سیمرغش آمد به یاد

بخندید و سیندُخت را مژده داد

یکی مجمر آورد و آتش فروخت

وزآن پَرِّ سیمرغ لختی بسوخت

هم اندر زمان تیره گون شد هوا

پدید آمد آن مرغ فرمانروا

چو ابری که بارانْش مرجان بود

چه مرجان که آرایش جان بود

برو کرد زال آفرینی دراز

ستودش فراوان و بُردش نماز

چنین گفت سیمرغ کین غم چراست؟

به چشم هژبر اندرون نم چراست؟

کزین سروِ سیمین پرمایه‌روی

یکی شیر باشد تو را نامجوی

که خاک پیِ او ببوسد هژبر

نیارد به سر برگذشتنش ابر

از آواز او چرمِ جنگی پلنگ

شود چاک چاک و بخاید دو چنگ

هر آن گُرد کآواز کوپالِ اوی

ببیند بر و بازوی و یال اوی

ز آوازِ او اندر آید ز جای

دل مرد جنگی پولادخای

به جای خرد سامِ سنگی بود

به خشم اندرون شیرِ جنگی بود

به بالای سرو و به نیروی پیل

به انگشت خشت افگند بر دو میل

نیاید به گیتی ز راه زِهش

به فرمان دادار نیکی دِهِش

بیاور یکی خنجرِ آبگون

یکی مرد بینادلِ پُرفسون

نخستین به می ماه را مست کن

ز دل بیم و اندیشه را پَست کن

تو بنگر که بینادل افسون کند

ز صندوق تا شیر بیرون کند

بکافد تهیگاه سرو سهی

نباشد مر او را ز درد آگهی

وزو بچه‌ی شیر بیرون کشد

همه پهلوی ماه در خون کشد

وز آن پس بدوز آن کجا کرد چاک

ز دل دور کُن ترس و اندوه و باک

گیاهی که گویمت با شیر و مُشک

بکوب و بکُن هر سه در سایه خشک

...

برچسب‌ها: بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

کنفرانس ادبی؛ اژدها در شاهنامه‌ی فردوسی؛ حمید ایاز و دکتر احمد طهان؛ قسمت سوم

6- 1اژدها در تشبیهات:

یکی از مهمترین هدف های یک تشبیه ملموس ساختن و عینی کردن یک توصیف است.
چنان که در بیت زیر اندازه ی زبان اژدهای مورد توصیف فردوسی به کمک تشبیه برای خواننده ملموس تر شده است:

زبانش به سان درختی سیاه

ز فر باز کرده؛ فکنده به راه

همان: 135

اندازه ی اژدهای کشف رود و بلندی موی آن نیز به کمک همین صورت خیالی برای شنونده و خواننده شاه نامه آشکارتر شده است.

رسیدمش؛ دیدم چو کوه بلند

کشان موی سر بر زمین، چون کمند

همان

اژدها در شاه نامه مشبه به تنومندی و بزرگی قرار می گیرد:

یکی گرگ بد هم چو پیلی به دشت

که قیصر نبارست از آن سو گذشت

همان، ج 6، 1384

فردوسی در بیت زیر بخت نامساعد را به اژدهایی خشم گین تشبیه کرده است و بدین گونه بدی، زشتی و پلشتی آن را به تصویر کشیده است:

که: بخت بد است اژدهایی دژم

به دام آورد شیر شرزه، به دم

همان، ج 5، 1384

6- 2اژدها در کاربردهای استعاری

اژدها موجودی ست اهریمنی؛ همین، سبب شده است تا فردوسی گاه در شاه نامه، شاهان بدکردار و بد ذات و دیوان و نیروهای اهریمنی را اژدها بنامد. ضحاک که خود بد ذاتی اهریمنی است. بارها با لفظ اژدها از او نام برده می شود.

در آن محضر اژدها ناگزیر

گواهی نبشتند برنا و پیر

همان، ج1، 1385

استعاره از افراسیاب:

ز تنگی چو خواهی که یابی رها

وز این نامور ترک نر اژدها

همان، ج 3، 1386

برای پلاشان نورانی:

سبک، بیژن گیو بر پای جست

میان، کشتن اژدها را، بست

همان، ج 4، 1385

از اسطورها چنین بر می آید که همواره پیوندی ناگسستنی بین انسان و حیوانات وجود داشته است. مثلاً می بینیم قومی یک حیوان را به عنوان تونم خانوادگی خود بر می گزیند و بر این است که این تونم در برابر هجوم دشمنان، محافظ قوم خواهد بود.

فردوسی نه تنها از بدکاران و نیروهای اهریمنی با لفظ استعاره یاد می کند، بل که آن گاه که می خواهد قدرت، جسارت و خشونت پهلوانی ایرانی را به تصویر بکشد، از این جانور که نماد قدرت مندی بست، بهره می گیرد. مثلاً در بیت زیر

اژدها استعاره از گیو است:

بدو گفت کاین اژدهای دژم

که مرغ از هوا اندر آرد به دم

همان)

منظور از اژدهای بیت زیر دیو سپید است.

که شاه جهان در دم اژدها ست

بر ایرانیان بر، چه مایه بلاست

همان، ج 2، 1385

اژدها در معنی اسب:

سپهبد عنان اژدها را سپرد

به خشم، از هوا روشنایی ببرد

همان، ج 2، 1385

اژدها استعاره از شیر:

نخستین، به شمشیر، شیر افگن ایم

همان اژدهای دلیر افگن ایم

همان، ج 7، 1385

اژدها در معنی از:

بترسم که در چنگ این اژدها

روان باید از کالبدتان رها

همان، ج1، 1385

اژدها استعاره از آسمان: آسمانی که همه را در کام خود فرو می برد و هیچ کس، حتا پهلوانان قدرت مند و خردمندان تیزهوش را یارای رهایی از چنگال اش نیست:

از این بر شده تیز چنگ اژدها

به مردی و دانش که باید رها

همان، ج 6، 1384

اژدها استعاره از سلاح جنگی (خنجر(

سکندر چو دید آن تن پیل مست

یکی کوه زیر اژدهایی به دست

همان، ج 7، 1385

6- 3اژدها در عبارت های کنایی:

در دم اژدها بودن: کنایه از در سختی افتادن، در خطر قرار گرفتن.

کنون جای سخنی و جای بلاست

که ایران کنون در دم اژدهاست

همان، ج 2، 1385

دقت در صور خیال ساخته شده با واژه ی اژدها در شاه نامه ی فردوسی ما را با ماهیت این جانور و مفاهیم و ویژگی های آن بیش تر آشنا می کند.

نتیجه گیری

از اسطورها چنین بر می آید که همواره پیوندی ناگسستنی بین انسان و حیوانات وجود داشته است. مثلاً می بینیم قومی یک حیوان را به عنوان تونم خانوادگی خود بر می گزیند و بر این است که این تونم در برابر هجوم دشمنان، محافظ قوم خواهد بود. تحقیق در زمینه ی حیوانات ما را با این پیوند آشنا می کند و در سایه ی همین مطالعات است که به اندیشه های ساکنان گذشته ی این مرز و بوم آشنا می شویم و به این نتیجه می رسیم که بر خلاف اوستا و متون پهلوی که با صراحت بیان می کند یک جانور اهورایی ست یا اهریمنی، در شاه نامه یک جانور با توجه به ویژگی های مختلف می تواند بیان گر دو یا چند مفهوم متفاوت باشد؛ به عبارت واضح تر هم می تواند مفهومی نیک را با خود همراه داشته باشد، هم در مفهومی منفی به کار رود. اژدها نیز در شاه نامه چنین وضعی دارد؛ چنان که در ریشه یابی و اژه ی اژدها بیان شد، اژدها از نظر لغوی بیان گر موجودی اهریمنی و در اندیشه ی ایرانی مظهر خوی شیطانی ست؛ بر همین اساس فردوسی اغلب، پدیده های پلشتی چون دیو و آز و دشمنان زشت سیرتی چون افراسیاب و پلاشان توراتی را در این لفظ به کار می گیرد؛ ولی گاه نیز پهلوانان قدر ایرانی را به واسطه ی دلیری و جسارت شان با عاریه گرفتن لفظ اژدها اراده می کند.

منبع: نشریه رودکی (شماره 67 و 68) - حمید ایاز، دانش جوی کارشناسی ارشد دانش گاه فیروزآباد/ دکتر احمد طحان، عضو هیات علمی دانش گاه فیروزآباد و سایت تبیان

سایت نواندیشان

http://www.noandishaan.com/forums/thread80717.html

برچسب‌ها: بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و نهم؛ بیت 3801 تا 3900

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است. در این قسمت صد بیت از شاهنامه‌ی فردوسی را با هم می‌خوانیم.

داستان به جایی رسیده که زال که مهر رودابه دختر مهراب شاه کابل را در دل دارد به دستور پدرش سام به نزد منوچهر می‌رود تا از او برای ازدواج اجازه بگیرد. منوچهرشاه با این ازدواج مخالف است اما دیدن زال و هنرهای او نظرش را عوض می‌کند. حال زال که موافقت منوچهرشاه را گرفته شادمان می‌خواهد به زابل نزد پدر بازگردد.

 

39

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و نهم؛ بیت 3801 تا 3900

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 26 – هنر نمودن زال در پیشِ منوچهر

...

به دستوریِ بازگشتن ز در

شدن نزدِ سالار فرّخ پدر

به شاهِ جهان گفت کای نیکخوی

مرا چهرِ سام آمده‌ست آرزوی

ببوسیدم این پایه‌ی تخت عاج

دلم گشت روشن بدین بُرز و تاج

بدو گفت شاه ای جوانمردِ گُرد

یک امروز نیزت بباید سپُرد

تو را بویه‌ی دُختِ مهراب خاست

دلت خواهش سام نیرم کجاست

بفرمود تا سنج و هندی دَرای

به میدان برآرند با کرّه‌نای

ابا نیزه و گُرز و تیر و کمان

برفتند گُردان همه شادمان

کمان‌ها گرفتند و تیرِ خدنگ

نشانه نهادند چون روزِ جنگ

بپیچید هر یک به چیزی عنان

به گُرز و به تیغ و به تیر و سنان

ز بالا همی‌دید شاه جهان

ز گُردان هنر آشکار و نهان

ز دستان سام آن سواری بدید

که نه دیده بود و نه از کس شنید

درختی کهن بُد به میدانِ شاه

گذشته برو بر بسی سال و ماه

کمان را بمالید دستانِ سام

برانگیخت اسپ و برآورد نام

بزد بر میانِ درخت سهی

گذاره شد آن تیرِ شاهنشهی

سپر برگرفتند ژوپین‌وران

بگشتند با خشت‌های گران

سپر خواست از ریدکِ تُرک، زال

برانگیخت اسپ و برآورد یال

کمان را بینداخت و ژوپین گرفت

به ژوپین شکار نوآیین گرفت

بزد خشت بر سه سپر نامدار

گذشت و به دیگر سو افگند خوار

به گردنکشان گفت شاهِ جهان

که با او که جوید نبرد از مِهان؟

یکی برگراییدش اندر نبرد

که از تیر و ژوپین برآورْد گرد

همه راست کردند گُردان سلیح

به دل خشمناک و زبان پُر مزیح

به آورد رفتند پیچان عنان

ابا نیزه‌ی آب داده سنان

برانگیخت زال اسپ و برخاست گرد

چنان شد که مرد اندر آمد به مرد

نگه کرد تا کیست زیشان سوار

عنان‌پیچ و گردنکش و نامدار

سبک زال جنگی بر او حمله کرد

ز پیشش گریزان شد آن گُردمرد

ز گرد اندر آمد بسان پلنگ

گرفتش کمربندِ او را به چنگ

چنان خوارش از پُشتِ زین برگرفت

که شاه و سپه ماند ازو در شگفت

به آواز گفتند گردنکشان

که مردم نبیند کسی زین نشان

منوچهر گفت: ای دلاور جوان

بمانی همه‌روزه روشن‌روان

هر آن کس که با او بجوید نبرد

کند جامه، مادر برو لاژورد

ز شیران نزاید چنین نیز گُرد

چه گُرد؟ از نهنگانْش باید شمرد

خنک سام یل کین چنین یادگار

بمانَد به گیتی دلیر و سوار

برو آفرین کرد شاه بزرگ

همان پهلوانان و گُردِ سترگ

بزرگان سویِ کاخ شاه آمدند

کمر بسته و با کلاه آمدند

یکی خلعت آراست شاه جهان

که گشتند ازان خیره یکسر مِهان

چه از تاج پُرمایه و تخت زر

چه از یاره و طوق و زرّین‌کمر

چه از جامه‌های گرانمایه نیز

پرستنده و اسپ و هر گونه چیز

به زال سپهبد سپرد آن همام

زمین را ببوسید دستان سام

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 27 – پاسخ نامه‌ی سام از منوچهر

پس آن نامه‌ی سام پاسخ نوشت

شگفتی سخن‌های فرخ نوشت

که ای نامور پهلوانِ دلیر

به هر کار پیروز بر سانِ شیر

نبیند چو تو نیز گَردان سپهر

به رزم و به بزم و به رای و به چهر

همان پور فرخنده زالِ دلیر

کزو خیره گردد گهِ رزم، شیر

دلیر و دلاورز، گرد و سوار

کزو مانَد اندر جهان یادگار

رسید و بدانستم از کامِ او

همان خواهش و رای و آرام او

همه آرزوها سپردم بدوی

بسی روزِ فرّخ شمردم بدوی

ز شیری که باشد شکارش پلنگ

چه زاید جز از شیر شرزه به جنگ؟

گُسی کردمش با دلی شادمان

کزو دور بادا بدِ بدگمان

برون رفت با فرّخی زالِ زر

ز گُردان لشکر برآورده سر

نوَندی برافگند نزدیکِ سام

که برگشتم از شاه، دل شادکام

ابا خلعت خسروانی و تاج

همان یاره و طوق و هم تختِ عاج

سبک نزدت آیم کنون با شتاب

ایا مهربان نامبردار باب

چنان شاد شد زآن سخن پهلوان

که با پیر سر شد به نوی جوان

سواری به کابل برافگند زود

به مهراب گفت آن کجا رفته بود

نوازیدنِ شهریارِ جهان

بدین گونه شادی که شد از میان

من اینک چو دستان برِ من رسد

گراییم هر دو چنان چون سزد

فرستاده تازان به کابل رسید

وزو شاه کابل سخن‌ها شنید

چنان شاد شد شاهِ کابلستان

ز پیوندِ خورشیدِ زابلستان

که بی‌جان شده باز یابد روان

و یا پیرسر مرد گردد جوان

ز هر جای رامشگران خواندند

تو گفتی همه جان برافشاندند

چو مهراب شد شاد و روشن‌روان

لبش گشت خندان و دل شادمان

گرانمایه سیندخت را پیش خواند

بسی چرب گفتار با او براند

بدو گفت کای جفتِ فرخنده‌رای

بیفروخت از رایَت این تیره جای

به شاخی زدی دست کاندر زمین

برو شهریاران کنند آفرین

چنان هم کجا ساختی از نخست

بیاید مر این را سرانجام جُست

همه گنج پیش تو آراسته‌ست

اگر تاج، اگر تخت، اگر خواسته‌ست

چو بشنید سیندخت ازو گشت باز

برِ دختر آمد سراینده راز

همی مژده دادش به دیدارِ زال

که: چون یافتی تو که باید همال

زن و مرد را از بلندی منش

سزد گر فرازَد سر از سرزنش

سوی کام دل تیز بشتافتی

کنون هر چه جُستی همه یافتی

بدو گفت رودابه: ای شاه زن

سزای ستایش به هر انجمن

من از خاک پای تو بالین کنم

به فرمانت آرایشِ دین کنم

ز تو چشم آهرمنان دور باد

دل و جان تو خانه‌ي سور باد

چو بشنید سیندخت گفتارِ اوی

به آرایشِ کاخ بنهاد روی

بیاراست ایوان چو خرّم‌بهشت

می و مُشک و عنبر به هم درسرشت

بساطی بیفگند پیکر به زر

زبرجد درو بافته سر به سر

دگر پیکرش دُرِّ خوشاب بود

که هر دانه‌ای قطره‌ی آب بود

در ایوان یکی تخت زرّین نهاد

به آیین و آرایشِ چین نهاد

همه پیکرش گوهر آگنده بود

میانِ گهر نقش‌ها کنده بود

ز یاقوت مر تخت را پایه بود

که تختِ کیان بود و پُرمایه بود

بیاراست رودابه را چون بهشت

بر او بر بسی جادوی‌ها نوشت

نشاندش در آن خانه‌ی زرنگار

کسی را برِ او ندادند بار

همه کابلستان شد آراسته

پُر از رنگ و بوی و پُر از خواسته

همه پشتِ پیلان بیاراستند

به دیبای رومی بپیراستند

نشستند بر پیلْ رامشگران

نهاده به سر بر همه افسران

پذیره شدن را بیاراستند

یکایک پرستندگان خواستند

کجا برفشاندند مُشک و عبیر

همی گستراندند خزّ و حریر

فشاندند بر سر زبرجد و زر

کنند از گلاب و ز می خاک، تر

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 28 – رسیدن زال به نزدیک سام

همی راند دستان، گرفته شتاب

چو پرّنده مرغ و چو کشتی برآب

کسی را که بُد ز آمدنْش آگهی

پذیره برفتند با فرّهی

خروشی برآمد ز پرده‌سرای

که آمد ز ره زال فرخنده‌رای

پذیره شدش سامِ یل شادمان

همی داشت اندر بَرَش یک زمان

چو شد زو رها زال،‌ بوسید خاک

بگفت آن کجا دید و بشنید پاک

نشست از برِ تختِ پُرمایه سام

ابا زال خرّم‌دل و شادکام

سخن‌هایِ سیندُخت گفتن گرفت

چو خندان شد آن‌گه نهفتن گرفت

چنین گفت کامد ز کابل پیام

پیمبر، زنی بود سیندُخت نام

ز من خواست پیمان و دادم زمان

که هرگز نباشم بدو بَدگمان

ز هر چیز کز من به خوبی بخواست

سخن‌ها بران برنهادیم راست

نخست آنکه با شاهِ زابلستان

شود جفت هم ماهِ کابلستان

دگر آنکه زی او به مهمان شویم

بران دردها پاک درمان شویم

فرستاده‌ای آمد از نزدِ اوی

که شد ساخته کار و پُر رنگ و بوی

...

برچسب‌ها: بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و هشتم؛ بیت 3701 تا 3800

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

38

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و هشتم؛ بیت 3701 تا 3800

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 23 – آمدنِ زال با نامه‌ی سام نزد منوچهر

...

بیامد برِ تختِ شاه ارجمند

بپرسید ازو شهریارِ بلند

که چون بودی ای پهلوان‌زاده مرد

بدین راهِ دشوارِ با باد و گرد؟

به فرِّ تو گفتا همه بهتری‌ست

ابا تو همه رنجْ رامشگری‌ست

ازو بستَد آن نامه‌ی پهلوان

بخندید و شد شاد و روشن‌روان

چو برخواند، پاسخ چنین داد باز

که رنجی فزودی به دل بر دراز

ولیکن بدین نامه‌ی دلپذیر

که بنوشت با دردِ دل سامِ پیر

اگر چه مرا هست ازین دلْ دُژَم

بر آنم نه اندیشم از بیش و کم

برآرم، بسازم همه کامِ تو

گر این است فرجام و انجامِ تو

تو یک چند می‌باش نزدم  بپای

که تا من به کارَت زنم نیک‌رای

ببُردند خوالیگران خوانِ زر

شهنشاه بنشست با زالِ زر

بفرمود تا نامداران همه

نشستند بر خوانِ شاهِ رمه

چو از خوانِ خسرو بپرداختند

به تختِ دگر جای می ساختند

چو می خورده شد نامور پورِ سام

نشست از برِ اسپِ زرّین‌ستام

برفت و بپیمود بالای شب

پُر اندیشه دل، پُر ز گفتار لب

بیامد به شبگیر بسته کمر

به پیشِ منوچهرِ با زیب و فر

برو آفرین کرد شاهِ جهان

چو برگشت، بستودَش اندر نهان

بفرمود تا موبدان و ردان

ستاره‌شناسان و هم بخردان

کنند انجمن پیشِ تختِ بلند

ز کار سپهری پژوهش کنند

برفتند و بُردند رنجِ دراز

که تا با ستاره چه یابند راز

سه روز اندر آن کارشان شد درنگ

برفتند با زیج هندی به چنگ

زبان بر گشادند بر شهریار

که کردیم با چرخِ گردان شمار

چنین آمد از رایِ اختر پدید

که این آب روشن بخواهد دوید

ازین دُختِ مهراب و از پورِ سام

گوی پُرمنش زاید و نیک‌نام

بُوَد زندگانیش بسیار مر

همش زور باشد هم آیین و فر

همش بُرز باشد هَمَش مغز و یال

به رزم و به بزمش نباشد همال

کجا باره‌ی او کُند موی تر

شود خُشک همرزمِِ او را جگر

عقاب از بر ترگِ او نگذرد

سران و مِهان را به کس نشمرد

یکی بُرزبالا بُوَد زورمند

همه شیر گیرد به خمِّ کمند

بر آتش یکی گور بریان کند

هوا را به شمشیر گریان کند

کمر بسته‌ی شهریاران بود

به ایران پناهِ سواران بود

چنین گفت پس شاهِ گردن‌فراز

کزین هر چه گفتید دارید راز

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 24 – پژوهش کردنِ موبدان از زال

بخواند آن زمان زال را شهریار

کزو خواست کردن سخن خواستار

نشستند بیداردل بخردان

همان زال با نامور موبدان

بدان تا بپرسند ازو چند چیز

نهفته سخن‌های در پرده نیز

بپرسید از زالِ زر موبدی

ازین تیزهُش راه‌بین بخردی

که دیدم ده و دو درختِ سهی

که رُسته‌ست شاداب با فرّهی

از آن برزده هر یکی شاخ سی

نگردد کم و بیش در پارسی

دگر موبدی گفت کای سرفراز

دو اسپِ گرانمایه‌ی تیزتاز

یکی زان به کردارِ دریایِ قار

یکی چون بلورِ سپید آبدار

بجنبند و هر دو شتابنده‌اند

همان یکدیگر را نیابنده‌اند

سدیگر چنین گفت کان سی سوار

کجا برگذشتند بر شهریار

یکی کم شود باز چون بشمری

همان سی بود باز چون بنگری

چهارم چنین گفت کان مَرغزار

که بینی پُر از سبزه و جویبار

یکی مرد با تیزداسی بزرگ

سوی مَرغزار اندر آید سترگ

همه ترّ و خشکش به هم بدْرَوَد

اگر لابه‌سازی سخن نشنود

دگر گفت کان برکشیده دو سرو

ز دریای با موج بر سانِ غرو

یکی مُرغ دارد برو بر کُنام

نشیمَش به شام آن بُوَد این به بام

ازین چون بپرّد شود برگِ خشک

بران بر نشیند دهد بویِ مُشک

ازان دو همیشه یکی آبدار

یکی پژمریده شده، سوگوار

بپرسید دیگر که بر کوهسار

یکی شارْسْتان یافتم استوار

خرامَنده مردم ازآن شارْسْتان

گُزیده به هامون یکی خارْسْتان

بناها کشیدند سر تا به ماه

پرستنده گشتند و هم پیشگاه

وزان شارْسْتان شان به دل نگذرد

کس از یادکردن سخن نشمرد

یکی بومَهَن خیزد از ناگهان

بر و بوم‌شان پاک گردد نهان

ازین شارْسْتان‌شان نیاز آورد

هم اندیشگانِ دراز آورد

به پرده دراست این سخن‌ها بجوی

به پیشِ ردان آشکارا بگوی

گر این رازها آشکارا کنی

ز خاکِ سیه مُشکِ سارا کنی

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 25 – پاسخ دادنِ زال موبدان را

زمانی در اندیشه بُد زالِ زر

برآورد یال و بگسترد بر

وزان پس زبان را به پاسخ گشاد

همه پرسشِ موبدان کرد یاد

نخست از ده و دو درخت بلند

که هر یک همی شاخ سی برکَشند

به سالی ده و دو بوُد ماهِ نو

چو شاهِ نوآیین اَبَر گاهِ نو

به سی روز مَه را سرآید شمار

برین سان بُوَد گردشِ روزگار

کنون آنکه گفتی ز کارِ دو اسپ

فروزان به کردارِ آذرگشسپ

سپید و سیاه است هر دو زمان

پسِ یکدگر تیز هر دو دوان

شب و روز باشد که می‌بگذرد

دَمِ چرخ بر ما همی بشمرد

نیابند مر یکدگر را به تگ

دوان همچو نخچیر در پیش سگ

و دیگر که گفتی که آن سی سوار

کجا برگذشتند بر شهریار

از آن سی سواران یکی کم شود

به گاهِ شمردن همان سی بوَد

شمارِ مهِ نو بر این گونه دان

چنین کرد فرمان خدایِ جهان

نگفتی سخن جز ز نُقصانِ ماه

که یک شب کم آید همی گاه گاه

کنون از نیام این سخن برکشیم

ز دو سرو کان مرغ دارد نَشیم

ز بُرجِ بَرِه تا ترازو جهان

همی تیرگی دارد اندر نهان

چو زین بازگردد به ماهی شود

بدان تیرگیّ و سیاهی شود

دو سرو آن دو بازویِ چرخِ بلند

کزوییم شادان ازو مستمند

برو مرغ پرّان تو خورشید دان

جهان را ازو بیم و امید دان

دگر شارستان از برِ کوهسار

سرایِ درنگ است و جایِ قرار

همین خارْسْتان این سرای سپنج

که هم ناز و درد است و هم رنج و گنج

همی دَم زدن بر تو بر بشمرد

هم او برفزاید، هم او بِشکَرَد

برآید یکی باد با زلزله

ز گیتی برآید خُروش و خُله

همه رنجِ ما ماند زی خارْسْتان

گذر کرد باید سویِ شارْسْتان

کسی دیگر از رنجِ ما بَر خورد

نمانَد برو نیز و هم بگذرد

چنین رفت از آغاز یکسر سخن

همین باشد و نو نگردد کهن

اگر توشه‌مان نیکنامی بود

روان‌ها بران سر گرامی بود

و گر آز ورزیم و پیچان شویم

پدید آید آن‌گه که بیجان شویم

گر ایوانِ ما سر به کیوان در است

ازان بهره‌ی ما یکی چادر است

چو پوشند بر روی ما خشک‌خاک

همه جای ترس است و تیمار و باک

بیابان و آن مردِ با تیزداس

تر و خشک را زو دل اندر هراس

تر و خشک یکسان همی بدْرَوَد

وگر لابه سازی سخن نشنود

دروگر زمان است و ما چون گیا

همانش نبیره، همانش نیا

به پیر و جوان یک به یک ننگرد

شکاری که پیش آیدش بشکرد

جهان را چنین است ساز و نهاد

که جز مرگ را کس ز مادر نزاد

ازین در درآید بدان بگذرد

زمانه برو دَم همی بشمرد

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 26 – هنر نمودنِ زال پیشِ منوچهر

چو زال این سخن‌ها بکرد آشکار

ازو شادمان شد دلِ شهریار

به شادی همه انجمن برشگِفت

شهنشاهِ گیتی زِهازِه گرفت

یکی جشنگاهی بیاراست شاه

چنان چون شبِ چارده چرخِ ماه

کشیدند می تا جهان تیره شد

سرِ میگساران ز می خیره شد

خروشیدنِ مرد بالای‌خواه

یکایک برآمد ز درگاهِ شاه

برفتند گُردان همه شاد و مست

گرفته یکی دستِ دیگر به دست

چو برزد زبانه ز کوه آفتاب

سرِ نامدران برآمد ز خواب

بیامد کمربسته زالِ دلیر

به پیشِ شهنشاه چون نرّه‌شیر

...

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1108 به تاریخ 13940704, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و هفتم؛ بیت 3601 تا 3700

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

37

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و هفتم؛ بیت 3601 تا 3700

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 22 – دلخوشی دادنِ زال سیندخت را

...

که آمد فرستاده‌ای کابلی

به نزدِ سپهبَد یلِ زابلی

ز مهرابِ گُرد آوریده پیام

به نزدِ سپهبَد جهانگیر سام

بیامد برِ سامِ یَل پرده‌دار

بگفت و بفرمود تا داد بار

فرود آمد از اسپ سیندُخت و رفت

به پیشِ سپهبَد خرامید تفت

زمین را ببوسید و کرد آفرین

اَبَر شاه و بر پهلوانِ زمین

نثار و پرستنده و اسپ و پیل

رَده برکشیده ز در تا دو میل

یکایک همه پیشِ سام آورید

سرِ پهلوان خیره شد کآن بدید

پُراندیشه بنشست بر سانِ مست

به کَش کرده دست و سراَفگنده پست

ز جایی کجا مایه چندین بُوَد

فرستادنِ زن چه آیین بُوَد؟

گر این خواسته زو پذیرم همه

ز من گردد آزرده شاهِ رمه

و گر بازگردانم از پیش، زال

برآرد به کردارِ سیمرغ بال

شود رنجه، آزرده گردد زمن

چه پاسخ بگویمْش در انجمن

برآورد سر، گفت کاین خواسته

غلامان و پیلانِ آراسته

شوید و به گنجورِ دستان دهید

به نامِ مَهِ کابلستان نهید

پریچهره‌ سیندُخت در پیشِ سام

زبان کرد گویا و دل شادکام

چو آن هدیه‌ی او پذیرفته دید

رسیده بهی و، بدی رفته دید

سه بُت‌روی با او به یک جا بُدند

سَمَن‌پیکر و سروبالا بُدند

گرفته یکی جام هر یک به کف

پُر از سرخ‌یاقوت و دُرِّ صدف

به نزدِ سپهبَد فرو ریختند

همه یک به دیگر برآمیختند

چو با پهلوان کار بر ساختند

ز بیگانه خانه بپرداختند

چنین گفت سیندُخت با پهلوان

که با رایِ تو پیر گردد جوان

بزرگان ز تو دانش آموختند

به تو تیره‌گیتی برافروختند

به مُهر تو شد بسته دِست بَدی

به گُرزت گشاده رَهِ ایزدی

گنهکار اگر بود، مهراب بود

ز خونِ دلش مژّه پُرآب بود

سرِ بیگناهانِ کابل چه کرد

کجا اندر آوَرد باید به گَرد؟

همه شهر زنده به رایِ تواند

پرستنده و خاکِ پای تواند

از آن ترس کو هوش و زور آفرید

درخشنده ناهید و هور آفرید

نیاید چنین کارَش از تو پسند

میان را به خون ریختن در مبند

بدو سامِ یل گفت با من بگوی

هر آن چِت بپرسم، بهانه مجوی

تو مهراب را کِهتری یا همال؟

مر آن دُختِ او را کجا دید زال

به روی و به موی و به خوی و خرد

به من گوی تا با کی اندر خورَد؟

ز بالا و دیدار و فرهنگِ اوی

برا آن سان که دیدی یکایک بگوی

بدو گفت سیندُخت کای پهلوان

سرِ پهلوانان و پُشتِ گُوان

یکی سخت پیمانْت خواهم نخست

که لرزان شود زو بَر و بوم و رُست

که از تو نیایَد به جانَم گزند

نه آن‌کس که بر من بُوَد ارجمند

مرا کاخ و ایوانِ آباد هست

همان گنج و خویشان و بنیاد هست

چو ایمن شَوَم هر چه گفتی بگوی

بگویَم، بجویم بدین آبِ روی

نهفته همه گنجِ کابلسِتان

بکوشَم، رسانَم به زابلسِتان

گرفت آن زمان سامْ دستش به دست

همان عهد و سوگند و پیمان ببست

چو بشنید سیندخت سوگندِ او

همان راست‌گفتار و پیوندِ او

زمین را ببوسید و بر پای خاست

بگفت آنچه اندر نهان بود راست

که من خویشِ ضحّاکم ای پهلوان

زنِ گُردمهرابِ روشن‌روان

همان مامِ رودابه‌ی ماه‌روی

که دستان همی جان فشانَد بر اوی

همه دودمان نزدِ یزدانِ پاک

شب تیره تا برکشد روزْ چاک

همه بر تو خوانیم و زال آفرین

همان بر جهاندار شاهِ زمین

کنون آمدم تا هوایِ تو چیست؟

ز کابل تو را دشمن و دوست کیست؟

اگر ما گنهکار و بَدگوهریم

بدین پادشاهی نه اندر خوریم

من اینک به پیشِ توام، مستمند

بکُش کُشتنی، بستَنی را ببند

دلِ بیگناهانِ کابل مسوز

کزین تیرگی اندر آید به روز

سخن‌ها چو بشنید ازو پهلوان

زنی دید با رای و روشن‌روان

به رُخ چون بهار و به بالا چو سرو

میانَش چو غَرْو و به رفتن تَذَرْو

چنین داد پاسخ که پیمانِ من

درست است اگر بگسلد جانِ من

تو با کابل و هر که پیوندِ توست

بمانید شادان‌دل و تن‌درست

بدین نیز همداستانم که زال

ز گیتی چو رودابه جویَد همال

شما گرچه از گوهرِ دیگرید

همان تاج و اورنگ را درخورید

چنین است گیتی و زین ننگ نیست

ابا کردگارِ جهان جنگ نیست

چنان آفرینَد که آیدْش رای

که ماندیم و مانیم با های های

یکی در فراز و یکی در نشیب

یکی با فزونی، یکی با نهیب

یکی از فزونی دل آراسته

ز کمّی دلِ دیگری کاسته

سرانجامِ هر دو به خاک اندر است

که هر گوهری گشته زین گوهر است

بکوشم کنون از پیِ کارِ تو

از این لابه و ناله‌ی زارِ تو

یکی نامه با لابه‌ی دردمند

نبِشتم به نزدیکِ شاهِ بلند

به نزدِ منوچهر شد زالِ زر

چنان شد که گفتی برآورده پَر

به زین اندر آمد چو باد و رمید

همان نعلِ اسپش زمین بردرید

بدین زال را شاه پاسخ دهد

چو خندان شود رایِ فرّخ نهد

که پرورده‌ی مرغ بی‌دل شده‌ست

از آبِ مژه پای در گِل شده‌ست

عروس ار به مِهر اندرون همچو اوست

سزد گر برآیند هر دو ز پوست

یکی روی آن بچه‌ی اژدها

مرا نیز بنمای و بِستان بها

مگر دیدنِ او پسند آیدم

و گفتارِ او سودمند آیدم

بدو گفت سیندخت اگر پهلوان

کُند بنده را شاد و روشن‌روان

چمانَد به کاخ من اندر سمند

سَرَم بر شود بآسمان بلند

به کابل چو تو شهریار آوَریم

همه پیشِ تو جان نثار آوریم

لبِ سام سیندُخت پُرخنده دید

همه بیخِ کین از دلَش کَنده دید

به خنده بدو گفت سامِ دلیر

کز اندیشه دل را مکن هیچ سیر

برآید به کامِ تو این کار زود

چو بشنید سیندخت پوزش نمود

بیامَد از آن جایگه شادکام

رُخ از خرّمی گشته یاقوت‌فام

نَوَندی دلاور به کردارِ باد

برافگند و مهراب را مُژده داد

کز اندیشه‌ی بد مکُن یاد هیچ

دلت شاد کن کار مهمان بسیچ

من اینک پسِ نامه اندر دَمان

بیایم، نجویم به ره بر زمان

دُوُم روز چون چشمه‌ی آفتاب

بجنبید و بیدار شد سر ز خواب

گرانمایه سیندُخت بنهاد روی

به درگاه سالارِ دیهیم‌جوی

روارو برآمَد به درگاهِ سام

مهِ بانوان خواندندش به نام

بیامد برِ سام و بردش نماز

سخن گفت بااو زمانی دراز

به دستوریِ بازگشتن به جای

شدن شادمان پیشِ کابل خدای

دگر ساختن کارِ مهمانِ نو

ببُردن به مهراب پیمانِ نو

ورا سامِ یل گفت برگرد و رو

بگو آنچه دیدی به مهرابِ گو

سزاوارِ او خلعت آراستند

ز گنج آنچه پُرمایه‌تر خواستند

هم از بهر مهراب و سیندخت باز

هم از بهر رودابه‌ی مِهرساز

به کابل دگر سام را هر چه بود

ز کاخ و ز باغ و ز کشت و دُرود

و از چارپایانِ دوشیدنی

ز گستردنی و ز پوشیدنی

به سیندُخت بخشید و دستش به دست

گرفت و یکی نیز پیمان ببست

به کابل بباش و به شادی بمان

از این پس مترس از بدِ بدگمان

پذیرفت مر دخت او را بزال

که باشند هر دو بشادی همال

شگفته شد آن رویِ پژمرده‌ماه

به نیک‌اختری برگرفتند راه

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 23 – آمدن زال با نامه‌ی سام نزد منوچهر

کنون گوش کن رفتن و کارِ زال

که شد زی منوچهرِ فرخنده‌فال

پس آگاهی آمد سویِ شهریار

که آمد ز ره زالِ سامِ سوار

پذیره شدندش همه سرکشان

که بودند در پادشاهی نشان

برآمد به نزدیکیِ بارگاه

سبُک نزدِ شاهش گشادند راه

چو نزدیکِ شاه اندر آمد، زمین

ببوسید و بر شاه کرد آفرین

زمانی همی داشت بر خاکْ روی

بدو داد دل شاهِ آزرمجوی

بفرمود تا رویش از خاکِ خشک

ستُردند و بر وی فشاندند مُشک

...

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و هشتم؛ بیت 3701 تا 3800

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 23 – آمدن زال با نامه‌ی سام نزد منوچهر

بیامد برِ تخت شاه ارجمند

بپرسید ازو شهریار بلند

...

تا

...

بیامد کمربسته زال دلیر

به پیش شهنشاه چون نره‌شیر

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1107 به تاریخ 13940628, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و سوم؛ بیت 3201 تا 3300

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

33

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و سوم؛ بیت 3201 تا 3300

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 15 - آگاهی یافتن سیندخت از کارِ رودابه

...

ستمگر چرا گشتی ای ماه‌روی؟

همه رازها پیشِ مادر بگوی

که این زن ز پیشِ که آید همی؟

به پیشَت ز بهرِ چه آید همی؟

سخن بر چه سان است و آن مرد کیست؟

که زیبایِ سربند و انگشتری‌ست

ز گنجِ بزرگ‌افسرِ تازیان

به ما مانْد بسیار سود و زیان

بدین نامِ خود دادخواهی به باد

چو من زاده‌ام دُخت هرگز که زاد؟

زمین دید رودابه و پُشتِ پای

فرو مانْد از شرمِ مادر به جای

فرو ریخت از دیدگان آبِ مِهر

به خونِ دو نرگس بیاراست چِهر

به مادر چنین گفت کای پُرخرد

همی مِهرْ جانِ مرا بشکرد

مرا مادرم گر نزادی ز بُن

نرفتی ز من نیک یا بد سخن

سپهدارِ زابل به کابل بماند

چنین مِهر اویم بر آتش نشاند

چنان تنگ شد بر دلم بر جهان

که گریان شدم آشکار و نهان

نخواهم بُدَن زنده بی‌رویِ او

جهانم نیرزد به یک مویِ او

بدان کو مرا دید و با من نشست

به پیمان گرفتیم دستش به دست

جز از دیدنی چیزِ دیگر نرفت

میانِ من و او خود آتش نتَفت

فرستاده شد نزدِ سامِ بزرگ

فرستاد پاسخ به زالِ سترگ

زمانی بپیچید و رنجور بود

سخن‌های بایسته گفت و شنود

فرستاده را داد بسیار چیز

شنیدم همه پاسخِ سام نیز

به دستِ همین زن که کَندیش موی

زدی بر زمین و کشیدی به روی

فرستاده آرنده‌ی نامه بود

مرا پاسخِ نامه این جامه بود

فرومانْد سیندخت زان گفت‌گوی

پسند آمدش زال را جفتِ اوی

چنین داد پاسخ که این خُرد نیست

چو دستان ز پُرمایگان گُرد نیست

بزرگ است پورِ جهان‌پهلوان

همش نام و هم رایِ روشن‌روان

هنرها همه هست و آهو یکی

که گردد هنر پیشِ او اندکی

شود شاهِ گیتی بدین خشمناک

ز کابُل برآرد به خورشید خاک

نخواهد که از تُخمِ ما بر زمین

کسی پایِ خویش اندر آرد به زین

رها کرد زن را و بنواختش

چنان کرد پیدا که نشناختش

به زن گفت کای زیرک هوشیار

چنان کُن همیشه لبت بسته دار

مبادا لبِ تو به گفتار چاک

سخن را همان‌جا فروکُن به خاک

چنان دید دخترْش را در نهان

کجا نشنود پندِ کس در جهان

بیامد ز تیمار گریان بخُفت

همی پوست بر تنْش گفتی به کُفت

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 16 – آگاه شدنِ مهراب از کارِ دخترش

چو آمد ز درگاهْ مهراب شاد

کزو کرده بُد زال بسیار یاد

گرانمایه سیندُخت را خفته دید

رُخش پژمریده، دل آشفته دید

بپرسید و گفتا چه دیدی؟ بگوی

چرا پژمریدت دو گلبرگ روی؟

چنین داد پاسخ به مِهراب باز

که اندیشه اندر دلم شد دراز

ازین کاخِ آباد و این خواسته

وزین تازی اسپانِ آراسته

از این گنجِ ما و از این بوستان

وزین کامکاری دلِ دوستان

وزین ریدکانِ سپهبدپرست

ازین باغ و این خسروانی نشست

وزین چهره‌ی سرو بالای ما

وزین نام و این دانش و رای ما

بدین آبداری و این راستی

زمان تا زمان آیَدَش کاستی

به ناکام باید به دشمن سپرد

همه رنجِ ما باد باید شمرد

یکی تنگ تابوت ازین بهرِ ماست

درختی که تریاکِ او زهرِ ماست

بکِشتیم و دادیم آبَش به رنج

برآویختیم از بَرَش تاج و گنج

چو بر شد به خورشید و شد مایه‌دار

به خاک اندر آمد سرِ سایه‌دار

بدین است فرجام و انجامِ ما

ندانم کجا باشد آرام ما؟

به سیندُخت مهراب گفت این سخن

نوآوردی و نو نگردد کهن

سرایِ سپنجی برین سان بود

یکی خوار و دیگر تن‌آسان بود

یکی اندر آید، دگر بگذرد

که دیدی که چرخش همی نسپرد؟

به تنگیِ دل غم نگردد دگر

برین نیست پیکار با دادگر

بدو گفت سیندخت کین داستان

به روی دگر بر نهد راستان

چگونه توان کرد از تو نهان

چنین راز و این کارهای گران؟

خردیافته موبد نیک‌بخت

به فرزند زد داستانِ درخت

زدم داستان تا ز راهِ خرد

سپهبد به گفتارِ من بنگرد

فرو بُرد سر سرو را داد خم

به نرگس گُلِ سرخ را داد نَم

که ما را همی باید ای پُرخرد

که گردون نه بر ما همی‌بگذرد

چنان دان که رودابه را پورِ سام

نهانی نهاده‌ست هر گونه دام

ببُرده‌ست روشن‌دلِ او ز راه

یکی چاره‌مان کرد باید نگاه

بسی دادمش پند و سودی نکرد

دلش خیره بینم، دو رخساره زرد

چو بشنید مهراب بر پای جَست

نهاد از برِ دسته‌ی تیغ دست

تنش گشت لرزان و رُخ لاجورد

پُر از خون جگر، دل پُر از بادِ سرد

همی گفت رودابه را رودِ خون

بریزم به رویِ زمین هم‌کنون

چو این دید سیندخت بر پای جَست

کمر کرد بر گردگاهش دو دست

چنین گفت کز کهتر اکنون یکی

سخن بشنو و گوش دار اندکی

ازان پس همان کُن که رای آیدت

برآن رو که دل رهنمای آیدت

بپیچید و بنداخت او را به دست

خروشی برآورد چون پیلِ مست

همی گفت چون دختر آمد پدید

ببایستَمَش در زمان سر برید

نکُشتم، نرفتم به راهِ نیا

کنون ساخت بر من چنین کیمیا

پسر کو ز راهِ پدر بگذرد

دلیرش ز پشتِ پدر نشمرد

یکی داستان زد برین بر پلنگ

بدان‌گه که درجنگ شد تیزچنگ

مرا کارزار است گفت آرزوی

پدر از نیا هم‌چنین داشت خوی

نشانِ پدر باید اندر پسر

روا باشد ار کمتر آرد هنر

هَمَم بیم جان است و هم جایِ ننگ

چرا بازداری سرم را ز جنگ؟

اگر سامِ یل با منوچهر شاه

بیابند بر ما یکی دستگاه

ز کابُل برآید به خورشید دود

نمانَد بر این بوم کِشت و دُرود

چنین گفت سیندُخت کای پهلوان

ازین در مگردان به خیره زبان

کزین آگهی یافت سامِ سوار

به دل ترس و تیمار چندین مدار

وی از کَرگساران بدان گشت باز

گشاده شده‌ست این سخن، نیست راز

چنین گفت مهرابْ کای ماه‌روی

سخن هیچ با من به کژّی مگوی

چنین خود کی اندر خورَد با خرد؟

که مر خاک را باد فرمان بَرَد

مرا دل بدین نیستی دردمند

اگر ایمنی یابمی از گزند

ز زالِ گران‌مایه داماد بِهْ

نباشد همی از کِهان و ز مِه

که باشد که پیوندِ سام سوار

نخواهد ز اهواز تا قندهار؟

بدو گفت سیندُخت کای سرفراز

به گفتار کژّی مبادَم نیاز

گزندِ تو پیدا، گزندِ من است

دلِ درمندِ تو بندِ من است

چنین است و این بر دلم شد درست

همین بدگمانی مرا از نخست

کزین گونه دیدی مرا دردناک

به غم خفته، شادی ز دل رفته پاک

اگر باشد این، نیست کاری شگفت

که چندین بد اندیشه باید گرفت

فریدون به سروِ یمن گشت شاه

جهانجوی دستان همی جُست راه

که از آتش و آب و از باد و خاک

شود تیره‌روی زمین تابناک

هر آنگه که بیگانه شد خویشِ تو

بود تیره روی بداندیشِ تو

به سیندخت مهراب بسپرد گوش

دلی پُر ز کینه، سری پُر ز جوش

به سیندُخت فرمود پس نامدار

که رودابه را خیز و نزدِ من آر

بترسید سیندخت از آن شیرمرد

که رودابه را اندر آرَد به گَرد

بدو گفت پیمانْت خواهم نخست

که او را سپاری به من تندرست

وزان چون بهشتِ برین گلستان

نگردد تهی روی کابلستان

یکی سخت پیمان ستد زو نخست

به چاره دلش را ز کینه بشُست

زبان داد سیندخت را نامجوی

که رودابه را بَد نیارَد به روی

بدو گفت بنگر که شاهِ زمین

سر از ما کُند زین سخن پُر ز کین

چو بشنید سیندخت سر پیشِ اوی

فرو بُرد و بر خاک بنهاد روی

بر دختر آمد پُر از خنده لب

گشاده رُخ روزگون زیرِ شب

...

***

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و چهارم؛ بیت 3301 تا 3400

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 16 – آگاه شدنِ مهراب از کارِ دخترش

همی مژده دادش که جنگی‌پلنگ

ز گور ژیان کرد کوتاه چنگ

...

تا

...

چو شب روز شد پرده‌ی بارگاه

گشادند و دادند زی شاه راه

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1102 به تاریخ 13940524, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و سوم؛ بیت 3201 تا 3300

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

33

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و سوم؛ بیت 3201 تا 3300

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 15 - آگاهی یافتن سیندخت از کارِ رودابه

...

ستمگر چرا گشتی ای ماه‌روی؟

همه رازها پیشِ مادر بگوی

که این زن ز پیشِ که آید همی؟

به پیشَت ز بهرِ چه آید همی؟

سخن بر چه سان است و آن مرد کیست؟

که زیبایِ سربند و انگشتری‌ست

ز گنجِ بزرگ‌افسرِ تازیان

به ما مانْد بسیار سود و زیان

بدین نامِ خود دادخواهی به باد

چو من زاده‌ام دُخت هرگز که زاد؟

زمین دید رودابه و پُشتِ پای

فرو مانْد از شرمِ مادر به جای

فرو ریخت از دیدگان آبِ مِهر

به خونِ دو نرگس بیاراست چِهر

به مادر چنین گفت کای پُرخرد

همی مِهرْ جانِ مرا بشکرد

مرا مادرم گر نزادی ز بُن

نرفتی ز من نیک یا بد سخن

سپهدارِ زابل به کابل بماند

چنین مِهر اویم بر آتش نشاند

چنان تنگ شد بر دلم بر جهان

که گریان شدم آشکار و نهان

نخواهم بُدَن زنده بی‌رویِ او

جهانم نیرزد به یک مویِ او

بدان کو مرا دید و با من نشست

به پیمان گرفتیم دستش به دست

جز از دیدنی چیزِ دیگر نرفت

میانِ من و او خود آتش نتَفت

فرستاده شد نزدِ سامِ بزرگ

فرستاد پاسخ به زالِ سترگ

زمانی بپیچید و رنجور بود

سخن‌های بایسته گفت و شنود

فرستاده را داد بسیار چیز

شنیدم همه پاسخِ سام نیز

به دستِ همین زن که کَندیش موی

زدی بر زمین و کشیدی به روی

فرستاده آرنده‌ی نامه بود

مرا پاسخِ نامه این جامه بود

فرومانْد سیندخت زان گفت‌گوی

پسند آمدش زال را جفتِ اوی

چنین داد پاسخ که این خُرد نیست

چو دستان ز پُرمایگان گُرد نیست

بزرگ است پورِ جهان‌پهلوان

همش نام و هم رایِ روشن‌روان

هنرها همه هست و آهو یکی

که گردد هنر پیشِ او اندکی

شود شاهِ گیتی بدین خشمناک

ز کابُل برآرد به خورشید خاک

نخواهد که از تُخمِ ما بر زمین

کسی پایِ خویش اندر آرد به زین

رها کرد زن را و بنواختش

چنان کرد پیدا که نشناختش

به زن گفت کای زیرک هوشیار

چنان کن همیشه لبت بسته دار

مبادا لبِ تو به گفتار چاک

سخن را همان‌جا فروکُن به خاک

چنان دید دخترْش را در نهان

کجا نشنود پندِ کس در جهان

بیامد ز تیمار گریان بخُفت

همی پوست بر تنْش گفتی به کُفت

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 16 – آگاه شدنِ مهراب از کارِ دخترش

چو آمد ز درگاهْ مهراب شاد

کزو کرده بُد زال بسیار یاد

گرانمایه سیندُخت را خفته دید

رُخش پژمریده، دل آشفته دید

بپرسید و گفتا چه دیدی؟ بگوی

چرا پژمریدت دو گلبرگ روی؟

چنین داد پاسخ به مِهراب باز

که اندیشه اندر دلم شد دراز

ازین کاخِ آباد و این خواسته

وزین تازی اسپانِ آراسته

از این گنجِ ما و از این بوستان

وزین کامکاری دلِ دوستان

وزین ریدکانِ سپهبدپرست

ازین باغ و این خسروانی نشست

وزین چهره‌ی سرو بالای ما

وزین نام و این دانش و رای ما

بدین آبداری و این راستی

زمان تا زمان آیَدَش کاستی

به ناکام باید به دشمن سپرد

همه رنجِ ما باد باید شمرد

یکی تنگ تابوت ازین بهرِ ماست

درختی که تریاکِ او زهرِ ماست

بکِشتیم و دادیم آبَش به رنج

برآویختیم از بَرَش تاج و گنج

چو بر شد به خورشید و شد مایه‌دار

به خاک اندر آمد سرِ سایه‌دار

بدین است فرجام و انجامِ ما

ندانم کجا باشد آرام ما؟

به سیندُخت مهراب گفت این سخن

نوآوردی و نو نگردد کهن

سرایِ سپنجی برین سان بود

یکی خوار و دیگر تن‌آسان بود

یکی اندر آید، دگر بگذرد

که دیدی که چرخش همی نسپرد؟

به تنگیِ دل غم نگردد دگر

برین نیست پیکار با دادگر

بدو گفت سیندخت کین داستان

به روی دگر بر نهد راستان

چگونه توان کرد از تو نهان

چنین راز و این کارهای گران؟

خردیافته موبد نیک‌بخت

به فرزند زد داستانِ درخت

زدم داستان تا ز راهِ خرد

سپهبد به گفتارِ من بنگرد

فرو بُرد سر سرو را داد خم

به نرگس گُلِ سرخ را داد نَم

که ما را همی باید ای پُرخرد

که گردون نه بر ما همی‌بگذرد

چنان دان که رودابه را پورِ سام

نهانی نهاده‌ست هر گونه دام

ببُرده‌ست روشن‌دلِ او ز راه

یکی چاره‌مان کرد باید نگاه

بسی دادمش پند و سودی نکرد

دلش خیره بینم، دو رخساره زرد

چو بشنید مهراب بر پای جَست

نهاد از برِ دسته‌ی تیغ دست

تنش گشت لرزان و رُخ لاجورد

پُر از خون جگر، دل پُر از بادِ سرد

همی گفت رودابه را رودِ خون

بریزم به رویِ زمین هم‌کنون

چو این دید سیندخت بر پای جَست

کمر کرد بر گُردگاهش دو دست

چنین گفت کز کهتر اکنون یکی

سخن بشنو و گوش دار اندکی

ازان پس همان کُن که رای آیدت

برآن رو که دل رهنمای آیدت

بپیچید و بنداخت او را به دست

خروشی برآورد چون پیلِ مست

همی گفت چون دختر آمد پدید

ببایستَمَش در زمان سر برید

نکُشتم، نرفتم به راهِ نیا

کنون ساخت بر من چنین کیمیا

پسر کو ز راهِ پدر بگذرد

دلیرش ز پشتِ پدر نشمرد

یکی داستان زد برین بر پلنگ

بدان‌گه که درجنگ شد تیزچنگ

مرا کارزار است گفت آرزوی

پدر از نیا هم‌چنین داشت خوی

نشانِ پدر باید اندر پسر

روا باشد ار کمتر آرد هنر

هَمَم بیم جان است و هم جایِ ننگ

چرا بازداری سرم را ز جنگ؟

اگر سامِ یل با منوچهر شاه

بیابند بر ما یکی دستگاه

ز کابُل برآید به خورشید دود

نمانَد بر این بوم کِشت و دُرود

چنین گفت سیندُخت کای پهلوان

ازین در مگردان به خیره زبان

کزین آگهی یافت سامِ سوار

به دل ترس و تیمار چندین مدار

وی از کَرگساران بدان گشت باز

گشاده شده‌ست این سخن، نیست راز

چنین گفت مهرابْ کای ماه‌روی

سخن هیچ با من به کژّی مگوی

چنین خود کی اندر خورَد با خرد؟

که مر خاک را باد فرمان بَرَد

مرا دل بدین نیستی دردمند

اگر ایمنی یابمی از گزند

ز زالِ گران‌مایه داماد بِهْ

نباشد همی از کِهان و ز مِه

که باشد که پیوندِ سام سوار

نخواهد ز اهواز تا قندهار؟

بدو گفت سیندُخت کای سرفراز

به گفتار کژّی مبادَم نیاز

گزندِ تو پیدا، گزندِ من است

دلِ درمندِ تو بندِ من است

چنین است و این بر دلم شد درست

همین بدگمانی مرا از نخست

کزین گونه دیدی مرا دردناک

به غم خفته، شادی ز دل رفته پاک

اگر باشد این، نیست کاری شگفت

که چندین بد اندیشه باید گرفت

فریدون به سروِ یمن گشت شاه

جهانجوی دستان همی جُست راه

که از آتش و آب و از باد و خاک

شود تیره‌روی زمین تابناک

هر آنگه که بیگانه شد خویشِ تو

بود تیره روی بداندیشِ تو

به سیندخت مهراب بسپرد گوش

دلی پُر ز کینه، سری پُر ز جوش

به سیندُخت فرمود پس نامدار

که رودابه را خیز و نزدِ من آر

بترسید سیندخت از آن شیرمرد

که رودابه را اندر آرَد به گَرد

بدو گفت پیمانْت خواهم نخست

که او را سپاری به من تندرست

وزان چون بهشتِ برین گلستان

نگردد تهی روی کابلستان

یکی سخت پیمان ستد زو نخست

به چاره دلش را ز کینه بشُست

زبان داد سیندخت را نامجوی

که رودابه را بَد نیارَد به روی

بدو گفت بنگر که شاهِ زمین

سر از ما کُند زین سخن پُر ز کین

چو بشنید سیندخت سر پیشِ اوی

فرو بُرد و بر خاک بنهاد روی

بر دختر آمد پُر از خنده لب

گشاده رُخ روزگون زیرِ شب

...

***

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و چهارم؛ بیت 3301 تا 3400

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 16 – آگاه شدنِ مهراب از کارِ دخترش

همی مژده دادش که جنگی‌پلنگ

ز گور ژیان کرد کوتاه چنگ

...

تا

...

چو شب روز شد پرده‌ی بارگاه

گشادند و دادند زی شاه راه

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1100 به تاریخ 13940510, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و دوم؛ بیت 3101 تا 3200

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

32

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و دوم؛ بیت 3101 تا 3200

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 13 – نامه نوشتن زال نزدیک سام و احوال نمودن

چو نزدیکیِ کَرگساران رسید

یکایک ز دورش سپهبد بدید

همی گشت گِردِ یکی کوهسار

چَماننده یوز و رَمَنده شکار

چنین گفت با غمگسارانِ خویش

بدان کاردیده سوارانِ خویش

که: آمد فرستاده‌ی کابلی

به زیر اندرش چَرمه‌ی زابلی

فرستاده‌ی زال باشد درست

ازو آگهی جُست باید نخست

ز دَستان و ایران و از شهریار

همی کرد باید سخن خواستار

هم اندر زمان پیشِ او شد سوار

به دست اندرون نامه‌ی نامدار

فرود آمد و خاک را بوسه داد

بسی از جهان‌آفرین کرد یاد

بپرسید و بِستَد ازو نامه، سام

فرستاده گفت آنچه بودش پیام

سپهدار بگشاد از آن نامه بند

فرود آمد از تیغِ کوهِ بلند

سخن‌های دستان سراسر بخواند

بپژمرد بر جای و خیره بماند

پسندَش نیامَد چنان آرزوی

دگرگونه بایستَش او را به خوی

چنین داد پاسخ که آمد پدید

سخن هر چه از گوهرِ او سزید

چو مرغِ ژیان باشد آموزگار

چنین کامِ دل جوید از روزگار

ز نخچیر کامد سوی خانه باز

به دلْش اندر اندیشه آمد دراز

همی گفت اگر گویم «این نیست رای

مکُن داوری، سوی دانش گرای»

برِ دادگر نیز و بر انجمن

نباشد پسندیده پیمان‌شکن

و گر گویم «آری و کامَت رواست

بپرداز دل را بدانچه‌ت هواست»

ازین مرغ‌پرورده وان دیوزاد

چه گونه برآید همانا نژاد؟

سَرَش گشت از اندیشه‌ی دل، گران

بخُفت و نه آسوده گشت اندر آن

سخن هر چه بر بنده دشوارتر

تنَش خسته‌تر زان و دلْ زارتر

گشاده‌تر آن باشد اندر نهان

چو فرمان دهد کردگارِ جهان

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 14 – رای زدنِ سام با موبدان بر کارِ زال

چو برخاست از خواب، با موبدان

یکی انجمن کرد با بخردان

گشاد آن سخن بر ستاره‌شمر

که فرجامِ این بر چه آید به سر؟

دو گوهر چو آب و چو آتش به هم

برآمیختن باشد از بُن ستم

همانا که باشد به روزِ شمار

فریدون و ضحاک را کارزار

از اختر بجوئید و فرمان دهید

سرِ خامه بر بخشِ فرّخ نهید

ستاره‌شناسان به روزِ دراز

همی ز آسمان بازجُستند راز

بدیدند و با خنده پیش آمدند

چو شادان‌دل از بختِ خویش آمدند

به سامِ نریمان ستاره‌شمر

چنین گفت کای گُردِ زرّین‌کمر

تو را مژده، از دُختِ مهراب و زال

که باشند هر دو دو فرّخ‌همال

ازین دو هنرمندْ پیلی ژیان

بیاید، ببندد به مردی میان

جهانی به پای اندر آرد به تیغ

نهد تختِ شاه از بَرِ پُشتِ میغ

ببُرّد پیِ بدسگالان ز خاک

به روی زمین بر نمانَد مُغاک

نه سگسار مانَد، نه مازندران

زمین را بشویَد به گُرزِ گران

ازو بیشتر بَد به توران رسد

همه نیکویی زو به ایران رسد

به خواب اندرد آرَد سرِِ دردمند

ببندد درِِ جنگ و راهِ گزند

بدو باشد ایرانیان را امید

ازو پهلوان را خُرام و نوید

پی باره‌ای کو چمانَد به جنگ

بمالَد برو رویِ جنگی‌پلنگ

خُنُک پادشاهی که هنگامِ اوی

زمانه به شاهی بَرَد نامِ اوی

چه روم و چه هند و چه ایران‌زمین

نویسَد همه نامِ او بر نگین

چو بشنید گفتارِ اخترشناس

بخندید و پِذْرفت ازیشان سپاس

ببخشیدشان بی‌کران زرّ و سیم

چو آرامش آمَد به هنگامِ بیم

فرستاده‌ی زال را پیش خواند

ز هرگونه با او سخن‌ها براند

بگفتش که با او به خوبی بگوی

که این آرزو را نبُد هیچ روی

ولیکن چو پیمان چنین بُد نخست

بهانه نشایَد به بیداد جُست

من اینک به شبگیر ازین رزمگاه

سوی شهرِ ایران برانَم سپاه

بدان تا چه فرمان دهد شهریار

چه آرَد ازین کام تو کامکار

فرستاده را داد چندی درم

بدو گفت خیز و مزن هیچ دَم

گُسی کردش و خود به راه ایستاد

سپاه و سپهبد از آن کار شاد

ببستند از آن کَرگساران هزار

پیاده به زاری کشیدند خوار

دو بهره چو از تیره‌شب درگذشت

خروشِ سواران برآمد ز دشت

همان ناله‌ی کوس با کرّنای

برآمَد ز دهلیزِ پرده‌سرای

سپهبد به نزدیکِ ایران کشید

سپه را به نزدِ دهستان کشید

فرستاده آمد به نزدیکِ زال

ابا بختِ پیروز و فرخنده‌فال

چو آمد بدو داد پیغامِ سام

ازو زال بشنید و شُد شادکام

گرفت آفرین زال بر کردگار

بران بخشش و شادمان روزگار

درم داد و دینار درویش را

نوازنده شد مردمِ خویش را

بسی آفرین بر سپهدار سام

بکرد و بر آن خوب داده پیام

نه شب خواب کرد و نه روز آرمید

نه می خورد و نه نیز رامش گزید

دلش گشته بود آرزومندِ جفت

همه هر چه گفتی ز رودابه گفت

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 15 - آگاهی یافتن سیندخت از کارِ رودابه

میان سپهدار و آن سروبُن

زنی بود گوینده شیرین‌سخن

پیام آوریدی سویِ پهلوان

هم از پهلوان سویِ روشن‌روان

سپهدار دَستان مر او را بخواند

سخن هر چه بشنید با او براند

بدو گفت نزدیکِ رودابه شو

بگویَش که ای نیک‌دل ماهِ نو

سخن چون ز تنگی و سختی رسید

فراخی‌ش را زود بینی کلید

فرستاده باز آمد از پیشِ سام

ابا شادمانی و فرّخ‌پیام

بسی گفت و بشنید و زد داستان

سرانجام او گشت همداستان

سبک پاسخِ نامه زن را سپُرد

زن از پیشِ او رفت و نامه ببُرد

به نزدیکِ رودابه آمد چو باد

از آن شادمانی ورا مژده داد

پری‌روی بر زن درم برفشاند

به کرسیِ زر پیکرش برنشاند

پس آن‌گه بداد او بدان چاره‌گر

یکی دست جامه بدین مژده بر

یکی ساده سربند پیش آورید

همه تار و پود اندرو ناپدید

همه پیکرَش سرخ یاقوت و زر

همه زر شده ناپدید از گهر

یکی خوب پُرمایه انگشتری

فروزنده چون بر فلک مشتری

فرستاد نزدیکِ دَستانِ سام

بسی داد با آن درود و پیام

زن از حجره رفت و به ایوان رسید

نگه کرد سیندُخت او را بدید

به آواز گفت: از کجایی؟ بگوی

سخن هر چه پُرسم تو کَژّی مجوی

زمان تا زمان پیشِ من بگذری

به حجره درآیی، به من ننگری

دلِ روشنم شد به تو بدگمان

نگویی به من تا زهی یا کمان

ز بیمش بشد روی چون سندروس

بترسید ازوی و زمین داد بوس

بدو گفت هستم یکی چاره‌جوی

همی نان فراز آرم از چند روی

رَوَم من سوی خانه‌ی مهتران

خَرَند از من این جامه و گوهران

بدین حجره رودابه پیرایه خواست

همان گوهرانِ گران‌مایه خواست

بیاوردَمَش افسرِ زرنگار

یکی حلقه پُرگوهرِ شاهوار

بدو گفت بگذار بر چشمِ من

یکی آب بَرزَن برِ خشمِ من

سپردم به رودابه، گفت این دو چیز

فزون خواست، اکنون بیارَمْش نیز

بها گفت سیندُخت بنمایی‌ام

دلِ بسته ز اندیشه بگشایی‌ام

درم گفت فردا دَهَد ماه‌روی

بها تا نیابم، تو از من مجوی

همی کژّ دانِست گفتار اوی

بیاراست دل را به پیکار اوی

بیامد بجُستش به زور آستی

همی جُست ازو کژّی و کاستی

چو آن جامه‌های گران‌مایه دید

هم از دستِ رودابه پیرایه دید

برآشفت و گیسویِ او را به دست

گرفت و به روی اندر افکند پَست

به خشم اندرون شد ازان زن غمی

به خواری کشیدَش به رویِ زمی

بیفکند او را همان‌جا به بَست

همی کوفت پای و همی زد به دست

درِ کاخ بر خویشتن بر ببَست

از اندیشگان شد به کردارِ مست

بفرمود تا دخترش رفت پیش

همی دست برزد به رُخسارِ خویش

دو رُخ را به دو نرگسِ آب‌دار

همی شُست، تا شد گُلان تاب‌دار

به رودابه گفت ای گران‌مایه‌ماه

چرا برگزیدی تو بر گاهْ چاه

چه مانْد از نکو داشتن در جهان

که ننمودمت آشکار و نهان

...

***

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و سوم؛ بیت 3201 تا 3300

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 15 - آگاهی یافتن سیندخت از کارِ رودابه

ستمگر چرا گشتی ای ماه‌روی

همه رازها پیشِ مادر بگوی

...

تا

...

برِ دختر آمد پُر از خنده لب

گشاده رُخِ روزگون زیر شب

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1099 به تاریخ 13940503, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی و یکم؛ بیت 3001 تا 3100

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

31

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و یکم؛ بیت 3001 تا 3100

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 11 – رفتن زال به نزد رودابه

...

که بر من نباشد کسی پادشا

جهان‌آفرین بر زبانَم گوا

جز از پهلوانِ جهان زالِ زر

که با تخت و تاج است و با زیب و فر

همی مِهرشان هر زمان بیش بود

خرد دور بود، آرزو پیش بود

چنین تا سپیده برآمد ز جای

تبیره برآمد ز پرده‌سرای

پس آن ماه را شاه پدرود کرد

تنِ خویش تار و بَرَش پود کرد

سرِ مژّه کردند هر دو پُر آب

زبان برکشیدند بر آفتاب

که ای فرّ گیتی یک لَخت نیز

یکایک نبایَست آمد هنیز

ز بالا کمند اندر افگند زال

فرود آمد از کاخ فرّخ‌همال

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 12 – رای زدن زال با موبدان در کار رودابه

چو خورشیدِ تابان برآمد ز کوه

برفتند گُردان همه هم‌گروه

بدیدند مر پهلوان را پگاه

وزان جایگه برگرفتند راه

سپهبد فرستاد خواننده را

که جوید بزرگانِ داننده را

چو دستورِ فرزانه با موبدان

سرافراز گُردان و فرّخ‌رَدان

به شادی برِ پهلوان آمدند

خردمند و روشن‌روان آمدند

زبان تیز بگشاد دستانِ سام

لبی پُر ز خنده، دلی شادکام

نخست آفرین بر جهاندار کرد

دلِ موبد از خواب بیدار کرد

چنین گفت کز داور پاک و داد

دل ما پُر از ترس و امّید باد

خداوند گردنده خورشید و ماه

روان را به نیکی نماینده راه

ستودن مراو را چنان چون توان؟

شب و روز بودن به پیشش نوان

بدوی است کیهان خرّم به پای

همو دادگستر به هر دو سرای

بهار آرد و تیرماه و خزان

برآرد پُر از میوه دارِ رزان

جوان دارَدَش گاه با رنگ و بوی

گهَش پیر دارد دُژَم کرده روی

ز فرمان و رایَش کسی نگذرد

پیِ مور بی او زمین نسپرد

جهان را فزایش ز جفت آفرید

که از یک، فزونی نیاید پدید

ز چرخِ بلند اندر آر این سخُن

سراسر همین است گیتی ز بُن

زمانه به مردم شد آراسته

وزو ارج گیرد همی خواسته

اگر نیستی جُفتی اندر جهان

بمانْدی توانایی اندر نهان

و دیگر که بی‌جفت ز دین خدای

ندیدیم مردِ جوان را به پای

سه دیگر که باشد ز تخمِ بزرگ

چو بی‌جفت باشد بمانَد سترگ

چه نیکوتر از پهلوانِ جوان

که گردد به فرزند روشن‌روان

چو هنگام رفتن فراز آیَدَش

به فرزندِ نو روز بازآیدش

به گیتی بمانَد ز فرزند نام

که این پورِ زال است و آن پورِ سام

بدو گردد آراسته تاج و تخت

ازان رفته نام و بدین مانده بخت

کنون این همه داستانِ من است

گل و نرگس بوستانِ من است

که از من رمیده‌ست و رفته خرد

بگویید کآن را چه درمان بَرَد

نگفتم من این تا نگشتَم غمی

به مغز و خرد در نیامد کمی

همه کاخِ مهراب مِهر من است

زمینَش چو گَردان‌سپهرِ من است

دلم گشت با دُختِ سیندخت رام

چه گویید؟ باشد بدین رام سام؟

شود رام گویید منوچهر شاه؟

جوانی گمانی بَرَد یا گناه

چه مِهتر، چه کِهتر، چو شد جفت‌جوی

سوی دین و آیین نهاده‌ست روی

بدین در خردمند را جنگ نیست

که هم راه دین است و هم ننگ نیست

چه گویند کنون موبدِ پیش‌بین

چه دانید فرزانگان اندرین

ببستند لب موبدان و رَدان

سخن بسته شد بر لبِ بخردان

که ضحّاک مهراب را بُد نیا

وزیشان دلِ شاه پُر کیمیا

گشاده سخن کس نیارَست گفت

که نشنید کس نوش با زهر جفت

چو نشنید از ایشان سپهبد سخُن

بجوشید و رایِ نو افگند بن

که دانم که چون این پژوهش کنید

بدین رای بر من نکوهش کنید

ولیکن هر آن‌کو گُزیند منِش

بباید شنیدنْش بس سرزنش

مرا گر بدین رَه نمایش کنید

وزین بند راهِ گشایش کنید

به جای شما آن کُنَم در جهان

که با کِهتران کس نکرد از مِهان

ز خوبی و از نیکی و راستی

ز بَد ناوَرَم در شما کاستی

همه موبدان پاسخ آراستند

همه کام و آرامِ او خواستند

که ما مر تو را سر به سر بنده‌ایم

نه از بس شگفتی سرافگنده‌ایم

که باشد ازین کمتر و بیش‌تر

به زن پادشا را نکاهد هنر

ابا آن‌که مهراب ازین پایه نیست

بزرگ است و گُرد و سبک‌مایه نیست

اگر چند از گوهرِ اژدهاست

همان است و بر تازیان پادشاست

یکی نامه باید سویِ پهلوان

چنان چون تو دانی به روشن‌روان

تو را خود خرد زانِ ما بیشتر

روان و گمانت بِهْ‌اندیش‌تر

مگر کو یکی نامه نزدیک شاه

نویسد، کُنَد رایِ او را نگاه

منوچهر هم رایِ سامِ سوار

نپیچد، شود کار دشوارْ خوار

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 13 – نامه نوشتن زال نزدیک سام و احوال نمودن

سپهبد نویسنده را پیش خواند

دل آگنده بودَش، همه برفشاند

یکی نامه فرمود نزدیکِ سام

سراسر نوید و درود و پیام

به خطِّ نخست آفرین گسترید

بدان دادگر کو زمین آفرید

ازوی است شادی، ازوی است زور

خداوند ناهید و بهرام و هور

خداوندِ هست و خداوندِ نیست

همه بندگانیم و ایزد یکی‌ست

ازو باد بر سامِ نیرم درود

خداوندِ کوپال و شمشیر و خود

چماننده‌ی دِیزَه هنگام گَرد

چراننده‌ی کرگس اندر نبرد

فزاینده‌ی بادِ آوردگاه

فشاننده‌ی خون ز ابرِ سیاه

گراینده‌ی تاج و زرّین کمر

نشاننده‌ی شاه بر تختِ زر

به مردی هنر در هنر ساخته

خرد از هنرها برافراخته

من او را به سانِ یکی بنده‌ام

به مِهرش روان و دل آگنده‌ام

ز مادر بزادم بدان سان که دید

ز گردون به من بر ستم‌ها رسید

پدر بود در ناز و خَزّ و پرند

مرا بُرده سیمرغ بر کوهِ هَند

نیازم بُد آن کو شکار آورد

ابا بچّگان در شمار آورد

همی پوست از باد بر من بسوخت

زمان تا زمان خاک چَشمم بدوخت

همی خوانْدَنْدی مرا پورِ سام

بر اورنگ بر سام و من در کُنام

چو یزدان چنین رانْد اندر بُوِش

برین گونه پیش آوریدَم روش

کس از حُکمِ یزدان نباید گریغ

اگر چه بپرّد برآید به میغ

سنان گر به دندان بخاید دلیر

بدّرد از آوازِ او چرمِ شیر

گرفتارِ فرمانِ یزدان بُوَد

اگر چند دندانْش سندان بود

یکی کار پیش آمدم دل‌شکن

که نتوان ستودنْش بر انجمن

پدر گر دلیر است و نراژدهاست

اگر بشنود گفتِ کِهتر رواست

من از دُختِ مهراب گریان شدم

چو بر آتشِ تیز بریان شدم

ستاره شبِ تیره یارِ من است

من آنم که دریا کنار من است

به رنجی رسیدستم از خویشتن

که بر من بگرید همه انجمن

اگر چه دلم دید چندین ستم

نخواهم زدن جز به فرمانْت دَم

چه فرماید اکنون جهان‌پهلوان؟

رهانم ازین درد و سختی روان

ز پیمان نگردد سپهبد به در

بدین کار دستور باشد مگر

که من دُختِ مهراب را جفتِ خویش

کُنم راستی را به آیین و کیش

پدر یاد دارد که چون مر مرا

بدو باز داد ایزدی داورا

به پیمان چنین گفت پیشِ گروه

چو باز آوریدم ز البرزکوه

که: هیچ آرزو بر دلت نگسلم

کنون اندرین است بسته دلم

سواری به کردارِ آذرگشسپ

ز کابل برِ سام شد بر سه اسپ

بفرمود گفت ار بمانَد یکی

نباید تو را دَم زدن اندکی

به دیگر سبک برنشین و برو

بدین سان همی تاز تا پیشِ گو

فرستاده از پیش او باد گشت

به زیر اندرش چرمه پولاد گشت

...

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1098 به تاریخ 13940323, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت سی‌ام؛ بیت 2901 تا 3000

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

30

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی‌ام؛ بیت 2901 تا 3000

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 9 – رفتن کنیزکان رودابه به دیدن زال زر

...

خرامد مگر پهلوان با کمند

به نزدیک دیوار کاخ بلند

کُند حلقه در گردنِ کنگره

شود شیر شاد از شکارِ بره

ببین آن گهی تا خوش آید تو را

بدین گفته رامش فزاید تو را

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 10 – بازگشتن کنیزکان به نزد رودابه

برفتند خوبان و برگشت زال

شبی دیریازان به بالای سال

رسیدند خوبان به درگاهِ کاخ

به دست اندرون هر یک از گل دو شاخ

نگه کرد دربان، برآراست جنگ

زبان کرد گستاخ و دل کرد تنگ

که بی‌گَه ز درگاه بیرون شوید

شگفت آیدم تا شما چون شوید

بُتان پاسخش را بیاراستند

به دل‌تنگی از جای برخاستند

که امروز روزی دگرگونه نیست

به راه گُلان دیوِ واژونه نیست

بهار آمد، از گلستان گل چِنیم

ز روی زمین شاخِ سنبل چِنیم

نگهبانِ در گفت کامروز کار

نباید گرفتن، بدان هم شمار-

که زال سپهبد به کابل نبود

سراپرده‌ی شاهِ زابل نبود

نبینید کز کاخ، کابل خدای

به زین اندر آرد به شبگیر پای

همه روزش آمد شدن پیش اوست

که هستند با یکدگر سخت دوست

اگرْتان ببیند چنین گل به دست

کُند بر زمین‌تان هم آن‌گاه پَست

شدند اندر ایوان بُتانِ طَراز

نشستند و با ماه گفتند راز

که هرگز ندیدیم زین گونه شید

رُخی همچو گُل، روی و مویش سپید

برافروخت رودابه را دل ز مِهر

به امَید آن تا ببیندْش چهر

نهادند دینار و گوهرْش پیش

بپرسید رودابه از کمّ و بیش

که چون بودِتان کار با پورِ سام؟

به دیدن به است ار به آواز و نام

پری‌چهره هر پنج بشتافتند

چو با ماه جایِ سخن یافتند

که مردی‌ست بر سانِ سروِ سهی

همَش زیب و هم فرِّ شاهنشهی

همَش رنگ و بوی و همش قدّ و شاخ

سواری میان لاغر و بر فراخ

دو چشمش چو دو نرگسِ آب‌گون

لبانش چو بُسَّد رُخانَش چو خون

کف و ساعدش چون کفِ شیرِ نر

هشویار و موبَددل و شاه‌فر

سراسر سپید است مویَش به سر

از آهو همین است و این است فر

رُخ و جعدِ آن پهلوانِ جهان

چو سیمین‌زره بر گُلِ ارغوان

که گویی همی آن‌چنان بایَدی

وگر نیستی مِهر نفزایَدی

به دیدار تو داده‌ایمَش نوید

گهِ بازگشتن دلش پُرامید

کنون چاره‌ی کارِ مهمان بساز

بفرمای تو با چه گردیم باز؟

چنین گفت با بندگان سرو‌بُن

که: دیگر شده‌ستی به رای و سخن

همان زال کو مرغ‌پرورده بود

چنان پیرسر بود و پژمرده بود

به دیدار شد چون گُلِ ارغوان؟

سهی‌قد و زیبا‌رُخ و پهلوان؟

رُخ من به پیشش بیاراستید؟

بگفتید و زان پس بها خواستید؟

همی گفت و لب را پُر از خنده داشت

رُخان هم چو گلنار آگنده داشت

چنین گفت پس بانوی بانوان

پرستنده‌ای را کز ایدر دوان

به مژده شبانگه سوی او شوید

بگویید و گفتار او بشنوید

که کامت بیامد، بیارای کار

بیا تا تو بینی مَهی پُرنگار

پرستنده با بانوی ماه‌روی

چنین گفت کاکنون ره چاره جوی

که یزدان هر آن چِت هوا بود داد

سرانجام این کار فرخنده باد

همی کار سازید رودابه زود

نهانی ز خویشان او هر که بود

یکی خانه بودش چو خرم بهار

ز چهرِ بزرگان بَرو بر نگار

به دیبایِ چینی بیاراستند

طبق‌هایِ زرّین بپیراستند

می و مُشک و عنبر برآمیختند

عقیق و زَبَرجد فرو ریختند

بنفشه، گُل و نرگس و ارغوان

سمن‌شاخ و سوسن به دیگر کران

همه زرّ و پیروزه بُد جام‌شان

به روشن‌گلاب اندر آشام‌شان

از آن خانه‌ی دُختِ خورشیدروی

برآمد همی تا به خورشید بوی

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 11 – رفتن زال به نزد رودابه

چو خورشیدِ تابنده شد ناپدید

درِ حجره بستند و گُم شد کلید

پرستنده شد سوی دَستانِ سام

که شد ساخته کار، بگذار گام

سپهبد سویِ کاخ بنهاد روی

چنان چون بُوَد مردمِ جفت‌جوی

برآمد سیه‌چشمِ گُل‌رُخ به بام

چو سروِ سهی بر سرش ماهِ تام

چو از دور دستانِ سامِ سوار

پدید آمد، این دختر نامدار-

دو بیجاده بگشاد و آواز داد

که: شاد آمدی ای جوانمرد، شاد

درودِ جهان‌آفرین بر تو باد

خَمِ چرخِ گردان زمینِ تو باد

پرستنده خرم‌دل و شاد باد

چنانی سراپای کو کرد یاد

پیاده بدین سان ز پرده‌سرای

برنجیدت آن خسروانی دو پای

سپهبد چو از باره آوا شنید

نگه کرد خورشیدرُخ را بدید

شده بام از او گوهرِ تابناک

ز تاب رُخش سرخ یاقوت خاک

چنین داد پاسخ که: ای ماه‌چهر

درودت ز من، آفرین از سپهر

چه مایه شَبان دیده اندر سماک

خروشان بُدم پیشِ یزدانِ پاک

همی خواستم تا خدایِ جهان

نُماید به من رویَت اندر نهان

کنون شاد گشتم به آوازِ تو

بدین چرب‌گفتارِ با نازِِ تو

یکی چاره‌ی راهِ دیدار جوی

چه باشی تو بر باره و من به کوی؟

پری‌روی گفتِ سپهبد شنود

سر شَعرِ شب‌گون همی برگشود

کمندی گشاد او ز گیسو بلند

که از مُشک از آن سان نپیچی کمند

خَم اندر خَم و مار بر مار بر

بر آن غبغبش تار بر تار بر

فروهِشت گیسو از آن کنگره

به دل زال گفت: این کمندی سره

پس از باره رودابه آواز داد

که ای پهلوان‌بچّه‌ی گُردزاد

کنون زود برتاز و برکَش میان

برِ شیر بگشای و چنگِ کیان

بگیر این سیه‌گیسو از یک سویَم

ز بهرِ تو باید همی گیسو‌اَم

نگه کرد زال اندر آن ماه‌روی

شگفتی آمدش زان چنان گفتگوی

چنین داد پاسخ که این نیست داد

بدین روزْ خورشید روشن مباد

که من خیره را دست بر جان زنم

برین خسته‌دل تیز پیکان زنم

کمند از رهی بستَد و داد خَم

بیفگند بالا، نزد هیچ دَم

به حلقه درآمد سرِ کنگره

برآمد ز بُن تا به سر یک‌سره

چو بر بامِ آن باره بنشست باز

بیامد پری‌روی و بُردش نماز

گرفت آن زمان دستِ دَستان به دست

برفتند هر دو به کردارِ مست

فرود آمد از بامِ کاخِ بلند

به دست‌اندرون دستِ شاخِ بلند

سوی خانه‌ی زرنگار آمدند

بدان مجلسِ شاهوار آمدند

بهشتی بُد آراسته پُر ز نور

پرستنده بر پای بر پیشِ حور

شگفت اندران مانده بُد زال زر

بدان روی و آن موی و بالا و فر

ابا یاره و طوق و با گوشوار

ز دینار و گوهر چو باغِ بهار

دو رخساره چون لاله اندر سمن

سرِ جعدِ زلفش شکن بر شکن

همان زال با فرِّ شاهنشهی

نشسته برِ ماه با فرّهی

حمایل یکی دشنه اندر برش

ز یاقوتِ سرخ افسری بر سرش

همی بود بوس و کنار و نَبید

مگر شیر کو گور را نشکرید

سپهبد چنین گفت با ماه‌روی

که ای سروِ سیمین‌بر و مُشک‌بوی

منوچهر اگر بشنود داستان

نباشد برین کار همداستان

همان سام نیرم برآرَد خروش

کف اندازد و بر من آید به جوش

ولیکن نه پُرمایه جان است و تن

همان خوار گیرم، بپوشم کفن

پذیرفتم از دادگر داورم

که هرگز ز پیمانِ تو نگذرم

شوم پیشِ یزدان ستایش کنم

چو یزدان‌پرستان نیایش کنم

مگر کو دلِ سام و شاهِ زمین

بشویَد ز خشم و ز پیکار و کین

جهان‌آفرین بشنود گفتِ من

مگر کاشکارا شوی جفتِ من

بدو گفت رودابه من همچنین

پذیرفتم از داورِ کیش و دین

...

***

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی و یکم؛ بیت 3001 تا 3100

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 11 – رفتن زال به نزد رودابه

که بر من نباشد کسی پادشا

جهان‌آفرین بر زبانم گوا

...

تا

...

چو نزدیکیِ کرگساران رسید

یکایک ز دورش سپهبد بدید

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1097 به تاریخ 940316, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و نهم؛ بیت 2801 تا 2900

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

29

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و نهم؛ بیت 2801 تا 2900

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 8 – رای زدن رودابه با کنیزکان

...

برو مهربانم نه از روی و موی

به سویِ هنر گشتمَش مِهرجوی

پرستنده آگه شد از رازِ اوی

چو بشنید دل‌خسته آوازِ اوی

به آواز گفتند ما بنده‌ایم

به دل مهربان و پرستنده‌ایم

نگه کُن کنون تا چه فرمان دهی

نیاید ز فرمانِ تو جز بهی

یکی گفت از ایشان که ای سروبُن

نگر تا نداند کسی این سخُن

اگر جادویی باید آموختن

به بند و فسون چشم‌ها دوختن

بپرّیم با مرغ و جادو شویم

بپوییم و در چاره آهو شویم

مگر شاه را نزدِ ماه آوریم

به نزدیکِ تو پایگاه آوریم

لبِ لعل رودابه پُرخنده کرد

رُخانِ مُعَصفَر سویِ بنده کرد

که این بند را گر بُوی کاربَند

درختی برومند کاری بلند

که هر روز یاقوت بار آوَرَد

خرد بارِ آن در کنار آوَرَد

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 9 – رفتن کنیزکان رودابه به دیدن زال زر

پرستنده برخاست از پیشِ اوی

بر آن چاره بی‌چاره بنهاد روی

به دیبایِ رومی بیاراستند

سرِ زلف بر گُل بپیراستند

برفتند هر پنج تا رودبار

ز هر بوی و رنگی چو خرّم‌بهار

مَهِ فرودین وسرِ سال بود

لبِ رود لشکرگهِ زال بود

از آن سوی رود آن کنیزان بُدند

ز دستان همی داستان‌ها زدند

همی گل چِدَند از لبِ رودبار

رُخان چون گلستان و گُل در کنار

بگَشتند هر سو همی گل چِدَند

سراپرده را چون برابر شدند

نگه کرد دستان ز تختِ بلند

بپرسید کاین گل‌پرستان کی‌اند؟

چنین گفت گوینده با پهلوان

که از کاخِ مهرابِ روشن‌روان

پرستندگان را سویِ گلستان

فرستد همی ماهِ کابلستان

چو بشنید دستان دلش بردمید

ز بس مِهر بر جای خود نآرمید

خرامید با بنده‌ای پُرشتاب

جهانجوی دستان از آن روی آب

چو زآن‌سان پرستندگان دید زال

کمان خواست از تُرک و بفراشت یال

پیاده همی‌شد ز بهر شکار

خشیشار دید اندر آن رودبار

کمان تُرکِ گُل‌رُخ به زه برنهاد

به دستِ چپِ پهلوان درنهاد

بزد بانگ تا مرغ برخاست ز آب

همی تیر انداخت اندر شتاب

از افراز آورد گَردان فرود

چکان خون، وَشی شد ازو آبِ رود

به تُرک آنگهی گفت: زان سو گذر

بیاور تو آن مرغِ افگنده پَر

به کشتی گذر کرد تُرکِ ستُرگ

خرامید نزد پرستنده، ترک

پرستنده با ریدکِ ماه‌روی

سخن گفت از آن پَهلَوِ نامجوی

که این شیربازو گوِ پیل‌تن

چه مرد است و شاهِ کدام انجمن؟

که بگشاد زین گونه تیر از کمان

چه سنجد به پیش اندرش بدگمان؟

ندیدیم زیبنده‌تر زین سوار

به تیر و کمان بر چنین کامگار

پری‌روی دندان به لب برنهاد

مکُن گفت ازین گونه از شاه یاد

شهِ نیمروز است، فرزند سام

که دستانْش خوانند شاهان به نام

نگردد فلک بر چُنو یک سوار

زمانه نبیند چُنو نامدار

پرستنده با ریدکِ ماه‌روی

بخندید و گفتش که چونین مگوی

که ماهی‌ست مهراب را در سرای

به یک سر ز شاه تو برتر به پای

به بالایِ ساج است و همرنگِ عاج

یکی ایزدی بر سر از مُشک تاج

دو نرگس دُژَمّ و دو ابرو به خَم

ستون است بینی چو سیمین‌قلم

دهانش به تنگی دلِ مستمند

سرِ زلف چون حلقه‌ی پای‌بند

دو جادوش پُرخواب و پُرآب روی

پُر از لاله رُخسار و چون مُشک موی

نفس را مگر بر لبش راه نیست

چُنو در جهان نیز یک ماه نیست

خرامان ز کابلسِتان آمدیم

برِ شاهِ زابلسِتان آمدیم

بدین چاره تا آن لبِ لعل‌فام

کنیم آشنا با لبِ پورِ سام

سزا باشد و سخت درخَور بود

که با زال رودابه هم‌بَر بود

چو بشنید از آن بندگان این پیام

رُخَش گشت ازین گفته‌ها لعل‌فام

چنین گفت با بندگان، خوب‌چهر

که با ماه خوب است رَخشنده‌مِهر

به پیوستگی چون جهان رای کرد

دلِ هر کسی مِهر را جای کرد

چو خواهد گسستن، نبایدْش گفت

ببُرَّد سبک جفت را او ز جفت

گسستنْش پیدا و بستن نهان

به این و به آن است خویِ جهان

دلاور که پرهیز جویَد ز جفت

بمانَد به آسانی اندر نهفت

بدان تاش دختر نباشد ز بُن

بباید شنیدنْش نیکی‌سخُن

چنین گفت مر جفت را بازِ نر

چو بر خایه بنشست و گسترد پَر

کزین خایه گر مایه بیرون کنی

ز پشتِ پدر خایه بیرون کنی

ازیشان چو برگشت خندان‌غلام

بپرسید ازو نامور پورِ سام

که با تو چه گفت آن که خندان شدی

گشاده‌لب و سیم‌دندان شدی

بگفت آنچه بشنید با پهلوان

ز شادی دلِ پهلوان شد جوان

چنین گفت با ریدکِ ماه‌روی

که رو آن پرستندگان را بگوی

که از گلستان یک زمان مگذرید

مگر با گُل از باغ گوهر برید

نباید شدن‌تان سوی کاخ باز

بدان تا پیامی فرستم به راز

درَم خواست و دینار و گوهر ز گنج

گرانمایه دیبای هفت‌رنگ پنج

بفرمود کاین نزدِ ایشان برید

کسی را مگوئید و پنهان برید

برفتند زی ماه‌رخساره پنج

ابا گرمِ گفتار و دینار و گنج

بدیشان سپردند زرّ و گهر

به نام جهان‌پهلوان زالِ زر

پرستنده با ماه‌دیدار گفت

که هرگز نمانَد سخن در نهفت

مگر آن‌که باشد میان دو تن

سه تن نانهان است و چار انجمن

بگوی ای خردمند پاکیزه‌رای

سخن گر به راز است با من سرای

پرستنده گفتند با یک دگر

که آمد به دام اندرون شیرِ نر

کنون کامِ رودابه و کامِ زال

به جای آمد، این بود فرخنده‌فال

بیامد سیه‌چشم گنجورِ شاه

که بُد اندر آن کار دستورِ شاه

سخن هر چه بشنید از آن دلنواز

همی گفت پیش سپهبَد به راز

سپهبَد خرامید تا گلستان

به نزد کنیزانِ کابلستان

پری‌روی گُل‌رخ بُتانِ طراز

برفتند و بُردند پیشش نماز

سپهبَد بپرسید ازیشان سخُن

ز بالا و دیدار آن سروبُن

ز گفتار و دیدار و رای و خرد

بدان تا که با او چه اندر خورد

بگویید با من یکایک سخن

به کژی نگر نفگنید ایچ بُن

اگر راستی‌تان بوَد گفت‌وگوی

به نزدیکِ من‌ْتان بوَد آبروی

وگر هیچ کژَی گمانی بَرَم

به زیر پیِ پیلتان بسپرَم

رُخِ لاله‌رُخ گشت چون سندروس

به پیشِ سپهبد زمین داد بوس

از ایشان یکی بود کِهتر به سال

که او بُد سخنگویِ پُردل به زال

چنین گفت کز مادر اندر جهان

نزاید کس اندر میانِ مِهان

به دیدارِ سام و به بالایِ او

به پاکیِ دل و دانش و رایِ او

دگر کس چو تو ای سوارِ دلیر

بدین بُرز بالا و بازویِ شیر

سه دیگر چو رودابه‌ی خوب‌روی

یکی سروِ سیمینِ با رنگ و بوی

ز سر تا به پایش گُل است وسمن

به سروِ سَهی بر سُهیلِ یمن

همی می‌ چکد گویی از رویِ او

عبیر است گویی همه موی او

از آن گنبدِ سیم سر بر زمین

فرو هشته بر گل کمندِ کمین

به مُشک و به عنبر سرش بافته

به یاقوت و گوهر تنش تافته

سر زلف و جعدش چو مُشکین‌زره

فگنده‌ست گویی گره بر گره

بت‌آرای چون او نبینی به چین

بَر او ماه و پروین کنند آفرین

سپهبَد پرستنده را گفت گرم

سخن‌های شیرین به آوای نرم

که اکنون چه چاره‌ست؟ با من بگوی

یکی راه جُستن به نزدیکِ اوی

که ما را دل و جان پُر از مِهر اوست

همه آرزو دیدنِ چِهرِ اوست

پرستنده گفتا چو فرمان دهی

بتازیم تا کاخِ سروِ سَهی

ز فرخنده‌رای جهان‌پهلوان

ز دیدار و گفتار روشن‌روان

فریبیم و گوییم هر گونه چیز

میان اندرون نیست واژونه نیز

سرِ مُشک‌بویَش به دام آوریم

لبش زی لبِ پورِ سام آوریم

...

***

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت سی‌ام؛ بیت 2901 تا 3000

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 9 – رفتن کنیزکان رودابه به دیدن زال زر

خرامَد مگر پهلوان با کمند

به نزدیک ایوان و کاخ بلند

...

تا

...

بدو گفت رودابه: من همچنین

پذیرفتم از داورِ کیش و دین

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1096 به تاریخ 940309, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و هشتم؛ بیت 2701 تا 2800

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

28

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و هشتم؛ بیت 2701 تا 2800

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 7 – آمدن زال به نزد مهراب کابلی

...

ز سر تا به پایش به کردارِ عاج

به رُخ چون بهشت و به بالا چو ساج

بران سُفتِ سیمین دو مشکین‌کمند

سرش گشته چون حلقه‌ی پای‌بند

دهانش چو گلنار و لب ناردان

ز سیمین برش رَسته دو ناروان

دو چشمش به سانِ دو نرگس به باغ

مژه تیرگی بُرده از پَرّ زاغ

دو ابرو بسان کمانِ طِراز

برو توز پوشیده از مُشک ناز

اگر ماه بینی همه روی اوست

اگر مُشک بویی همه بوی اوست

بهشتی‌ست سرتاسر آراسته

پُر آرایش و رامش و خواسته

برآورد مر زال را دل به جوش

چنان شد کزو رفت آرام و هوش

شب آمد پُر اندیشه بنشست زار

به نادیده برشد چنان سوگوار

چو زد بر سر کوه بر تیر شید

جهان شد به سان بلورِ سپید

در بار بگشاد دستانِ سام

برفتند گُردان به زرّین نیام

درِ پهلوان را بیاراستند

چو بالای پرمایگان خواستند

همی رفت مهراب کابل‌خدای

سوی خیمه‌ی زالِ زابل‌خدای

چو آمد به نزدیکیِ بارگاه

خروش آمد از در که بگشای راه

سوی پهلوان اندرون رفت گو

بسان درختی پُر از بارِ نو

دل زال شد شاد و بنواختش

وزان انجمن سر برافراختش

بپرسید کز من چه خواهی؟ بخواه

ز تخت و ز مُهر و ز تیغ و کلاه

بدو گفت مهراب کای پادشا

سرافراز و پیروز و فرمانروا

مرا آرزو در زمانه یکی‌ست

که آن آرزو بر تو دشوار نیست

که آیی به شادی برِ خانِ من

چو خورشید روشن کنی جان من

چنین داد پاسخ که این رای نیست

به خان تو اندر مرا جای نیست

نباشد بدین سام همداستان

همان شاه چون بشنود داستان

که ما می گساریم و مَستان شویم

سوی خانه‌ی بُت‌پرستان شویم

جز آن هر چه گویی تو پاسخ دهیم

به دیدارِ تو رایِ فرّخ نهیم

چو بشنید مهراب، کرد آفرین

به دل زال را خواند ناپاک‌دین

خرامان برفت از برِ تختِ اوی

همی آفرین خواند بر بختِ اوی

چو دستانِ سام از پَسَش بنگرید

ستودش فراوان چنان چون سزید

برو هیچکس چشم نگماشتند

مر او را ز دیوانگان داشتند

ازآن کو نه هم‌دین و هم‌راه بود

زبان از ستودنْش کوتاه بود

چو روشن‌دل پهلوان را بدوی

چنان گرم دیدند با گفت‌وگوی

مر او را ستودند یک یک همان

بزرگان و نام‌آورانِ جهان

ز بالا و دیدار و آهستگی

ز بایستگی، هم ز شایستگی

دل زال یکباره دیوانه گشت

خرد دور شد، عشق فرزانه گشت

سپهدارِ تازی سرِ راستان

بگوید برین بر یکی داستان

که تا زنده‌ام چرمه جفتِ من است

خَمِ چرخ گردان نهفت من است

عروسم، نباید که رعنا شوم

به نزدِ خردمند رسوا شوم

از اندیشگان زال شد خسته دل

بران کار بنهاد پیوسته دل

همی بود پیچان دل از گفت‌وگوی

مگر تیره گردَدْش زین آبروی

همی گشت یک‌چند بر سر سپهر

دل زال آگنده یک‌سر به مِهر

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 8 – رای زدن رودابه با کنیزکان

چنان بُد که مهراب روزی پگاه

خرامان بیامد از آن بارگاه

گذر کرد سویِ شبستانِ خویش

دو خورشید دید اندر ایوان خویش

یکی همچو رودابه‌ی خوب‌چهر

یکی همچو سیندخت با رای و مِهر

بیاراسته همچو باغ بهار

سراپای پُر بوی و رنگ و نگار

شگفتی به رودابه اندر بماند

همی آفرین را بروبَر بخواند

یکی سرو دید از بَرَش گِرد ماه

نهاده ز عنبر به سر بَر کلاه

به دیبا و گوهر بیاراسته

به سان بهشتی پُر از خواسته

بپرسید سیندخت مهراب را

ز خوشاب بگشاد عنّاب را

که چون رفتی امروز و چون آمدی

که کوتاه باد از تو دستِ بَدی

چه مردی‌ست این پیرسر پورِ سام؟

همی تخت یاد آیدش یا کنام؟

خویِ مردمی هیچ دارد همی؟

پیِ نامداران سپارد همی؟

چنین داد مهراب پاسخ بدوی

که ای سرو سیمین‌برِ ماه‌روی

به گیتی در از پهلوانانِ گُرد

پیِ زالِ زر کس نیارد سپُرد

چو دست و عنانش بر ایوان نگار

نبینی نه بر زین چنو یک سوار

دل شیرِ نر دارد و زورِ پیل

دو دستش به کردارِ دریای نیل

چو بر گاه باشد زرافشان بود

چو در جنگ باشد سَرافشان بود

رُخش سرخ ماننده‌ي ارغوان

جوان‌سال و بیدار و بختش جوان

به کین اندرون چون نهنگِ بلاست

به زین اندرون تیزچنگ اژدهاست

نشاننده‌ی خاک در کین به خون

فشاننده‌ی خنجرِ آبگون

از آهو همان کِش سپید است موی

بگوید سخن مردم عیب‌جوی

سپیدی مویش بزیبد همی

تو گویی که دل‌ها فریبد همی

چو بشنید رودابه آن گفت‌گوی

برافروخت و گلنارگون گشت روی

دلش گشت پُرآتش از مِهرِ زال

ازو دور شد خورد و آرام و هال

چو بگرفت جای خرد آرزوی

دگرگونه‌تر شد به آیین و خوی

چه نیکوسخن گفت آن رای‌زن

ز مردان مکُن یاد در پیش زن

دل زن همان دیو را هست جای

ز گفتار باشند جوینده رای

ورا پنج ترکِ پرستنده بود

پرستنده و مهربان بنده بود

بدان بندگانِ خردمند گفت

که بگشاد خواهم نهان از نهفت

شما یک به یک رازدارِ منید

پرستنده و غمگسار منید

بدانید هر پنج و آگه بوید

همه ساله با بخت همره بوید

که من عاشقم همچو بحرِ دمان

ازو برشده موج تا آسمان

پُر از مِهر زال است روشن‌دلم

به خواب اندر اندیشه زو نگسلم

دل و جان و هوشم پُر از مِهرِ اوست

شب و روزم اندیشه‌ی چهرِ اوست

یکی چاره باید کنون ساختن

دل و جانم از رنج پرداختن

نداند کسی رازِ من جز شما

که هم مهربانید و هم پارسا

پرستندگان را شگفت آمد آن

که بَدکاری آمد ز دُختِ ردان

همه پاسخش را بیاراستند

چو آهرمن از جای برخاستند

که ای افسرِ بانوانِ جهان

سرافراز بر دخترانِ مِهان

ستوده ز هندوستان تا به چین

میانِ شبستان چو روشن نگین

به بالای تو در چمن سرو نیست

چو رخسارِ تو تابش پَرو نیست

نگار رُخ تو به قانوج و مای

فرستند و نزدیک خاورخدای

تو را خود به دیده درون شرم نیست؟

پدر را به نزدِ تو آزرم نیست؟

که آن را که اندازد از بر پدر

تو خواهی که گیری مر او را به بر؟

که پرورده‌ی مُرغ باشد به کوه

نشانی شده در میانِ گروه

کس از مادران پیر هرگز نزاد

وزان کس که زاید نباشد نژاد

چنین سرخ دو بُسَّد و مُشک‌موی

شگفتی بُوَد گر شود پیرجوی

جهانی سراسر پُر از مِهر توست

به ایوان‌ها صورتِ چهرِ توست

تو را با چنین روی و بالای و موی

ز چرخِ چهارم خور آیدْت شوی

چو رودابه گفتارِ ایشان شنید

چو از باد آتش دلش بردمید

بریشان یکی بانگ برزد به خشم

بتابید روی و بخوابید چشم

وزان پس به چشم و به روی دُژَم

به ابرو ز خشم اندر آورد خَم

چنین گفت خام است پیکارتان

شنیدن نیرزید گفتارتان

دل من که شد در ستاره تباه

چگونه توان شاد بودن به ماه

به گُل ننگرد آن‌که او گِل‌خَور است

اگر چه گُل از گِل ستوده‌تر است

که را سر که دارو بود در جگر؟

شود ز انگبین دردِ او بیشتر

نه قیصر بخواهم، نه فغفورِ چین

نه از تاجدارانِ ایران‌زمین

به بالای من پورِ سام است زال

ابا بازوی شیر و با کتف و یال

گرش پیر خوانند یا نوجوان

مرا هست آرام جان و روان

جز او هر کس اندر دلِ من مباد

جز از وی برِ من میارید یاد

مرا مِهر او دل ندیده گُزید

و این دوستی از شنیده گُزید

...

***

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و نهمم؛ بیت 2801 تا 2900

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 8 – رای زدن رودابه با کنیزکان

...

بر او مهربانم نه از روی و موی

به سوی هنر گشتمش مهرجوی

...

تا

...

سر مُشک‌بویش به دام آوریم

لبش زیر لب پور سام آوریم

...

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1095 به تاریخ 940302, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و هفتم؛ بیت 2601 تا 2700

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

27

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و هفتم؛ بیت 2601 تا 2700

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 5 – بازگشتن زال به زابلستان

...

وزان پس منوچهر عهدی نوشت

سراسر ستایش به سانِ بهشت

همه کابل و زابل و مای و هند

ز دریای چین تا به دریایِ سِند

ز زابلْسِتان تا به دریای بُست

به آیین نوشتند عهدی درست

چو این عهد و خلعت بیاراستند

پس اسپِ جهان‌پهلوان خواستند

چو این کرده شد، سام بر پای خاست

بگفت ای گُزین مهتر داد و راست

ز ماهی بر اندیشه تا چرخِ ماه

چو تو شاه ننهاد بر سر کلاه

به مِهر و به خوبی، به رای و خرد

زمانه همی از تو رامش بَرَد

همه گنجِ گیتی به چشمِ تو خوار

مبادا ز تو نامِ تو یادگار

فراز آمد و تخت را داد بوس

ببستند بر کوهه‌ی پیل کوس

سوی زابلستان نهادند روی

نظاره برو بر همه شهر و کوی

چو آمد به نزدیکیِ نیمروز

خبر شد ز سالارِ گیتی‌فروز

بیاراسته سیستان چون بهشت

گِلَش مُشک سارا بُد و زَرْش خشت

بسی مُشک و دینار آمیختند

بسی زعفران و درم ریختند

یکی شادمانی بُد اندر جهان

سراسر میان کِهان و مِهان

هر آنجا که بُد مهتری نامجوی

ز گیتی سویِ سام بنهاد روی

که فرخنده بادا پیِ این جوان

برین پاک‌دل نامور پهلوان

چو بر پهلوان آفرین خواندند

ابَر زالِ زر گوهر افشاندند

کسی کو به خلعت سزاوار بود

خردمند بود و جهاندار بود

براندازه‌شان خلعت آراستند

همه پایه‌ی برتری خواستند

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 6 – پادشاهی دادن سام زال را

پس آن‌گاه سام از پیِ پور خویش

هنرهای شاهان بیاورد پیش

جهاندیدگان را ز کشور بخواند

سخن‌های بایسته چندی براند

چنین گفت با نامور بخردان

که ای پاک و هشیاردل موبدان

چنین است فرمان بیدارشاه

که لشکر همی راند باید به راه

سوی کَرگساران و مازندران

همی راند خواهم سپاهی گران

بمانَد به نزدِ شما این پسر

که همتای جان است و جفتِ جگر

بگاه جوانی و کُندآوری

یکی بیهُده ساختم داوری

پسر داد یزدان، بیانداختم

ز بی‌دانشی ارج نشناختم

گرانمایه سیمرغ برداشتش

جهان‌آفرین خوار نگذاشتش

مرا خوار بُد، مرغ را ارجمند

بپرورد او را چو سروِ بلند

چو هنگامِ بخشایش آمد فراز

جهاندار یزدان به من داد باز

بدانید کاین یادگارِ من است

به نزد شما زینهارِ من است

شما را سپردم به آموختن

روانْش از هنرها برافروختن

گرامیش دارید و پندش دهید

همه رای و راهِ بلندش دهید

که من رفت خواهم به فرمان شاه

سوی دشمنان با سران سپاه

سوی زال کرد آن‌گهی سام روی

که داد و دهش گیر و آرام جوی

چنان دان که زابلستان خانِ توست

جهان سر به سر زیرِ فرمانِ توست

تو را خان و مان باید آبادتر

دلِ دوستداران تو شادتر

کلید در گنج‌ها پیش توست

دلم شاد و غمگین به کم بیش توست

به سام آنگهی گفت زال جوان

که چون زیست خواهم من ایدر نوان

کسی کو ز مادر گنهکار زاد

من آنم، سزد گر بنالم ز داد

جدا پیشتر زین کجا داشتی

مدارم، که آمد گهِ آشتی

گهی زیرِ چنگالِ مرغ اندرون

چمیدن به خاک و مزیدن به خون

کُنامم نشست آمد و مرغ، یار

بدان‌گه که بودم ز مرغان شمار

کنون دور گشتم ز پروردگار

چنین پروراند مرا روزگار

ز گُل چاره‌ی من به جز خار نیست

بدین با جهاندار پیکار نیست

بدو گفت پرداختن دل سزاست

بپرداز و بر گوی هرچِت هواست

ستاره شمر مردِ اخترگرای

چنین رای زد اختر نیک‌رای

که ایدر تو را باشد آرامگاه

هم ایدر سپاه و هم ایدر کلاه

گذر نیست بر حُکم گردان‌سپهر

هم ایدر بگسترد بایدت مِهر

کنون گِرد خویش اندرآور گروه

سواران و مردانِ دانش‌پژوه

بیاموز و بشنو ز هر دانشی

که یابی ز هر دانشی رامشی

ز خورد و ز بخشش میاسای هیچ

همه دانش و داد دادن بسیچ

بگفت این و برخاست آوای کوس

زمین آهنین شد، زمین آبنوس

خروشیدن زنگ و هندی‌درای

برآمد ز دهلیز پرده‌سرای

سپهبد سوی جنگ بنهاد روی

ابا لشکری ساخته جنگجوی

بشد شاه با او دو منزل به راه

بدان تا به دژ چون گذارد سپاه

پدر زال را تنگ در برگرفت

شگفتی خروشیدن اندر گرفت

همی زال را دیده در خون نشاند

به رُخ او همی خونِ دل برفشاند

بفرمود تا بازگردد ز راه

شود شاددل سویِ تخت و کلاه

بیامد پُر اندیشه دستانِ سام

که تا چون زیَد بی پدر شادکام

نشست از بر نامور تختِ عاج

به سر بر نهاد آن فروزنده تاج

ابا یاره و گرزه‌ی گاوسر

ابا طوق زرّین و زرّین‌کمر

ز هر کشوری موبدان را بخواند

پژوهید هر چیز و هرگونه راند

ستاره‌شناسان و دین‌آوران

سواران جنگی و کین‌آوران

شب و روز بودند با او به هم

زدندی همی رای بر بیش و کم

چنان گشت زال از بس آموختن

تو گفتی ستاره‌ست از افروختن

به رای و به دانش به جایی رسید

که چون خویشتن در جهان کس ندید

به جایی رسانید کار جهان

کزو داستان‌ها زدندی مهان

ز خوبی‌ش خیره شده مرد و زن

چو دیدی، شدندی برو انجمن

هر آن‌کس که نزدیک یا دور بود

گمان مُشک بُردند و کافور بود

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 7 – آمدن زال به نزد مهراب کابلی

چنان بُد که روزی چنان کرد رای

که در پادشاهی بجُنبد ز جای

بُرون رفت با ویژه‌گُردان خویش

که با او یکی بودشان رای و کیش

سوی کشور هندُوان کرد رای

سوی کابل و دنبَر و مَرغ و مای

به هر جایگاهی بیاراستی

می و رود و رامشگران خواستی

گشاده در گنج و افگنده رنج

برآیین و رسم سرایِ سپنج

ز زابل به کابل رسید آن زمان

گُرازان و خندان و دل شادمان

یکی پادشا بود مهراب نام

زبردست  و باگنج و گسترده‌کام

به بالا به کردار آزاده‌سرو

به رُخ چون بهار و به رفتن تذرو

دل بخردان داشت و مغز ردان

دو کتفُ یلان و هُش موبدان

ز ضحّاک تازی گُهر داشتی

به کابل همه بوم و برداشتی

همی داد هر سال مر سام، ساو

که با او به رزمش نبود ایچ تاو

چو آگه شد از کارِ دستانِ سام

ز کابل بیامد به هنگام بام

اَبا گنج و اسپانِ آراسته

غلامان و هر گونه‌ای خواسته

ز دینار و یاقوت و مُشک و عبیر

ز دیبای زربفت و خزّ و حریر

یکی تاج با گوهرِ شاهوار

یکی طوق زرّین، زبرجد نگار

سران هر چه بود او به کابل‌سپاه

بیاورد با خویشتن سوی راه

چو آمد به دستانِ سام آگهی

که مهراب آمد بدین فرّهی

پذیره شدش زال و بنواختش

به آیین یکی پایگه ساختش

سوی تختِ پیروزه بازآمدند

گشاده‌دل و بزم‌ساز آمدند

یکی پهلوانی نهادند خوان

نشستند بر خوان با فرّخان

گسارنده‌ی می می‌آورد و جام

نگه کرد مهراب را پورِ سام

خوش آمد هماناش دیدار او

دلش تیز تر گشت در کارِ او

از آن دانش و رای مهراب گرد

بگفت آن که او زاد هرگز نمرد

چو مهراب برخاست از خوانِ زال

نگه کرد زال اندر آن کتف و یال

چنین گفت با مهتران زالِ زر

که زیبنده‌تر زین که بندد کمر؟

به چِهر و به بالای او مرد نیست

کسی گویی او را هماورد نیست

یکی نامدار از میانِ مِهان

چنین گفت کای پهلوانِ جهان

پس پرده‌ی او یکی دختر است

که رویش ز خورشید نیکو‌تر است

...

***

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و هشتم؛ بیت 2701 تا 2800

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 7 – آمدن زال به نزد مهراب کابلی

...

ز سر تا به پایش به کردار عاج

به رُخ چون بهشت و به بالا چو ساج

...

تا

...

مرا مِهر او دل ندیده گُزید

و این دوستی از شنیده گُزید

...

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1094 به تاریخ 940219, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و پنجم؛ بیت 2401 تا 2500

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

25

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و پنجم؛ بیت 2401 تا 2500

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 2 – گفتار اندر زادن زال

...

نهادند بر کوه و گشتند باز

برآمد برین روزگاری دراز

چنان پهلوان‌زاده‌ی بیگناه

ندانست رنگ سپید از سیاه

پدر مِهر و پیوند بفگند خوار

چو بفکند، برداشت پروردگار

یکی داستان زد برین نرّه شیر

کجا بچّه را کرده بُد شیر سیر

که گر من تو را خون دل دادمی

سپاس ایچ بر سرْت ننهادمی

که تو خود مرا دیده و هم دلی

دلم بگسلد گر ز من بگسلی

چو سیمرغ را بچّه شد گرْسنه

به پرواز بر شد دمان از بُنه

یکی شیرخواره خروشنده دید

زمین را چو دریایِ جوشنده دید

ز خاراش گهواره و دایه خاک

تن از جامه دور و لب از شیر پاک

به گِرد اندرش تیره‌خاکِ نژند

به سر بَرْش خورشید گشته بلند

پلنگش بُدی کاشکی مام و باب

مگر سایه‌ای یافتی ز آفتاب

خداوند مِهری به سیمرغ داد

نکرد او به خوردن از آن بچّه یاد

فرود آمد از ابر سیمرغ و چنگ

بزد، برگرفتش از آن گَرم‌سنگ

ببُردش دَمان تا به البرزکوه

که بودَش بدانجا کُنام و گروه

سوی بچّگان بُرد تا بشکَرَند

بدان ناله‌ی زارِ او ننگرند

ببخشود یزدان نیکی‌دِهش

کجا بودنی داشت اندر بُوِش

نگه کرد سیمرغ با بچّگان

بران خُرد خون از دو دیده چکان

شگفتی برو بر فگندند مِهر

بماندند خیره بدان خوب‌چهر

شکاری که نازکتر آن برگزید

که بی‌شیر مهمان همی خون مَزید

بدین گونه تا روزگاری دراز

برآمد که بُد کودک آن‌جا به راز

چو آن کودکِ خُرد پُرمایه گشت

برآن کوه بر روزگاری گذشت

یکی مرد شد، چون یکی زاد سرو

برش کوهِ سیمین، میانَش چو غرو

نشانَش پراگنده شد در جهان

بَد و نیک هرگز نمانَد نهان

به سام نریمان رسید آگهی

از آن نیک‌پی پور با فرّهی

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 3 – خواب دیدنِ سام از حال پسر

شبی از شبان داغ‌دل خفته بود

ز کارِ زمانه برآشفته بود

چنان دید در خواب کز هندُوان

یکی مرد بر تازی‌اسپی دوان

ورا مژده دادی به فرزندِ اوی

بران بُرز شاخِ برومندِ اوی

چو بیدار شد موبدان را بخواند

وزین در سخن چندگونه براند

چه گویید گفت اندرین داستان

خردْتان برین هست همداستان

که زنده‌ست این خردکودک هنوز

وگر شد ز سرمای مهر و تموز

هر آنکس که بودند پیر و جوان

زبان برگشادند بر پهلوان

که بر سنگ و بر خاک شیر و پلنگ

چه ماهی به دریا درون یا نهنگ

همه بچه را پروراننده‌اند

ستایش به یزدان رساننده‌اند

تو پیمان نیکی‌دِهش بشکنی

چنان بی‌گنه بچّه را بفگنی؟

ز موی سپیدش دل آری به تنگ

تن روشن و پاک از این نیست ننگ

نگر تا نگویی که او زنده نیست

بیارای و بر جستنش بر بیاست

که یزدان کسی را که دارد نگاه

ز گرما و سرما نگردد تباه

به یزدان کنون سوی پوزش گرای

که اوی است بر نیک و بد رهنمای

بر آن بُد که روز دگر پهلوان

سوی کوه البرز پوید نوان

چو شب تیره شد، رایِ خواب آمدش

کز اندیشه‌ی دل شتاب آمدش

چنان دید در خواب کز کوه هند

درفشی برافراشتندی به رِند

جوانی پدید آمدی خوب‌روی

سپاهی گران از پسِ پشتِ اوی

بدست چپش بر یکی موبدی

سوی راستش نامور بخردی

یکی پیش سام آمدی زان دو مرد

زبان بر گشادی به گفتار سرد

که ای مرد بی‌باک ناپاک‌رای

ز دیده بشستی تو شرم خدای

تو را دایه گر مرغ شاید همی

پس این پهلوانی چه باید همی

گر آهوست بر مرد مویِ سپید

تو را ریش و سر گشت چون برگ بید

همان و همین ایزدت هدیه داد

همی گم کنی تو به بیداد داد

پس از آفریننده بیزار شو

که در تنْت هر روز رنگی‌ست نو

پسر گر به نزدیک تو بود خوار

کنون هست پرورده‌ی کردگار

کزو مهربان‌تر ورا دایه نیست

ترا خود به مهر اندرون پایه نیست

به خواب اندرون برخروشید سام

چو شیر ژیان کاندر آید به دام

بترسید از آن خواب کز روزگار

نباید که بیند بد آموزگار

چو بیدار شد بخردان را بخواند

سرانِ سپه را همه برنشاند

بیامد دمان سوی آن کوهسار

که افگنده را خود کُند خواستار

سر اندر ثریا یکی کوه دید

که گفتی ستاره بخواهد کشید

نشیمی ازو برکشیده بلند

که ناید ز کیوان برو بر گزند

فرو برده از شیز و صندل عمود

یک اندر دگر بافته چوب عود

بدان سنگ خارا نگه کرد سام

بدان هیبت مرغ و هولِ کُنام

یکی کاخ بد تارک اندر سماک

نه از دسترنج و نه از آب و خاک

ستاده جوانی به کردار سام

بدیدش که می‌گشت گرد کنام

بدان آفریننده کرد آفرین

بمالید رخسارگان بر زمین

کزین سان بر آن کوه مرغ آفرید

ز خارا سر اندر ثریا کشید

بدانست کو دادگر داور است

توانا و از برتران برتر است

رهِ بر شدن جُست و کی بود راه

دد و دام را بر چنان جایگاه؟

ستایش‌کنان گرد آن کوه بر

برآمد ز جای ندید او گذر

همی‌گفت کای برتر از جایگاه

ز روشن‌کمان و ز خورشید و ماه

به پوزش برِ تو سرافکنده‌ام

ز ترسِ تو جان را برافکنده‌ام

گرین کودک از پاک پشتِ من است

نه از تخمِ بد گوهر آهرمن است

برین بر شدن بنده را دست گیر

مرین پُرگنه را تو کن دل‌پذیر

چو با داور این رازها گفته شد

نیایش همان‌گه پذیرفته شد

نگه کرد سیمرغ از افراز کوه

بدانست چون دید سام و گروه

که آن آمدنش از پی بچه بود

نه از مهرِ سیمرغْ او رنجه بود

چنین گفت سیمرغ با پورِ سام

که ای دیده رنجِ نشیم و کُنام

تو را پرورنده یکی دایه‌ام

همت مام و هم نیک‌سرمایه‌ام

نهادم تو را نام دستان زند

که با تو پدر کرد دستان و بند

بدین نام چون بازگردی به جای

بگو تات خواند یل رهنمای

پدر سامِ یل پهلوانِ جهان

سرافرازتر کس میانِ مِهان

بدین کوه فرزندجوی آمده‌ست

تو را نزدِ او آب روی آمده‌ست

روا باشد اکنون که بردارَمَت

بی‌آزار نزدیکِ او آرَمَت

جوان چون ز سیمرغ بشنید این

پُر از آب چشم و دل اندوهگین

اگر چند مردم ندیده بد اوی

ز سیمرغ آمخته بد گفتگوی

بر آواز سیمرغ گفتی سخن

فراوان خرد بود و دانش کهن

زبان و خرد بود و رایش درست

به تن نیز یاری ز یزدان بجُست

به سیمرغ بنگر که دستان چه گفت

مگر سیر گشتی همانا ز جفت؟

نَشیمِ تو رخشنده گاه من است

دو پرّ تو فرّ کلاهِ من است

سپاس از تو دارم پس از کردگار

که آسان شدم از تو دشوار کار

چنین داد پاسخ که گر تاج و گاه

ببینی و رسمِ کیانی کلاه

مگر کاین نَشیمت نیاید به کار

یکی آزمایش کُن از روزگار

نه از دشمنی دور دارم تو

سوی پادشاهی گذارم تو را

تو را بودن ایدر مرا در خور است

ولیکن تو را آن ازین بهتر است

ابا خویشتن بر یکی پرِّ من

همی باش در سایه‌ی فرِّ من

گرت هیچ سختی به روی آورند

ز نیک و ز بَد گفت‌وگوی آورند

برآتش برافگن یکی پرِّ من

ببینی هم اندر زمان فرِّ من

...

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1092 به تاریخ 940129, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و چهارم؛ بیت 2301 تا 2400

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

24

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و چهارم؛ بیت 2301 تا 2400

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » فریدون » بخش 27 –  گفتار اندر مُردن فریدون

پُر از خون دل و پُر ز گریه دو روی

چنین تا زمانه سر آمد به روی

همان نیکنامی بُد و راستی

که کرد ای پسر سود از کاستی؟

منوچهر بنهاد تاجِ کیان

ببستش به زنّار خونین میان

به آیینِ شاهان یکی دخمه کرد

چه از زرِّ سرخ و چه از لاژورد

نهادند زیر اندرش تختِ عاج

بیاویختند از برِ عاج، تاج

به پدرود کردنْش رفتند پیش

چنان چون بُوَد رسمِ آیین و کیش

در دخمه بستند بر شهریار

شد آن ارجمند از جهان زار و خوار

منوچهر یک هفته با درد بود

دو چشمش پُرآب و دو رُخ زرد بود

یکی هفته با سوگ شد شهریار

ازو شهر و بازارها سوگوار

جهانا سراسر فُسوسی و باد

به تو نیست مردِ خردمند، شاد

یکایک همی پروری‌شان به ناز

چه کوتاه عمر و چه عمرِ دراز

چو مر داده را باز خواهی ستد

چه غم گر بود خاک آن، گر بُسَد

اگر شهریاری و گر زیردست

چو از تو جهان آن نفس را گسست

همه درد و خوشّی تو شد چو آب

به جاوید ماندن دلت را متاب

خُنُک آن کزو نیکویی یادگار

بماند، اگر بنده، گر شهریار

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 1 - پادشاهی منوچهر صد و بیست سال بود

پس آن‌گه یکی هفته بگذاشتند

همه ماتم و سوگِ او داشتند

به هشتُم بیامد منوچهر شاه

به سر بر نهاد آن کیانی کلاه

درِ جادویی‌ها به افسون ببست

برو سالیان انجمن شد دو شصت

همه پهلوانانِ رویِ زمین

برو یک‌سره خواندند آفرین

چو دیهیمِ شاهی به سر بر نهاد

جهان را سراسر همه مژده داد

به داد و به دین و به مردانگی

به نیکی و پاکی و فرزانگی

منم گفت بر تختِ گردان‌سپهر

همم خشم و جنگ است و هم داد و مهر

زمین بنده و چرخ یارِ من است

سر تاجداران شکارِ من است

همم دین و هم فره‌ی ایزدی‌ست

همم بخت نیکی و هم بخردی‌ست

شب تار جوینده‌ی کین منم

همان آتشِ تیز بر زین منم

خداوند شمشیر و زرّینه‌کفش

فرازنده‌ی کاویانی درفش

فروزنده‌میغ و برآرنده‌تیغ

به جنگ اندرون جان ندارم دریغ

گهِ بزم دریا دو دستِ من است

دَم آتش از بر نشستِ من است

بَدان را ز بَد دست کوته کنم

زمین را به کین رنگِ دیبَه کنم

گراینده گرز و نماینده تاج

فروزنده‌ی مُلک بر تختِ عاج

ابا این هنرها یکی بنده‌ام

جهان‌آفرین را پرستنده‌ام

همه دست بر روی گریان زنیم

همه داستان‌ها ز یزدان زنیم

کزو تاج و تخت است ازویم سپاه

ازویم سپاس و بدویم پناه

به راهِ فریدونِ فرّخ رویم

نیامان کهن بود گر ما نُویم

هر آن‌کس که در هفت کشور زمین

بگردد ز راه و بتابد ز دین

نماینده‌ی رنجِ درویش را

زبون داشتن مردمِ خویش را

برافراختن سر به بیشی ز گنج

به رنجور مردم نماینده رنج

همه سر به سر نزدِ من کافرند

وز آهرمنِ بَدکُنش بَدترند

هر آن دین‌ور که نه بر دین بوَد

ز یزدان و از مَنْش نفرین بوَد

وزان پس به شمشیر یازیم دست

کنم سر به سر کشور از کینه پَست

همه نامداران روی زمین

منوچهر را خوانْدَند آفرین

که فرّخ‌نیای تو ای نیکخواه

تو را داد آیینِ تخت و کلاه

ترا باد جاوید تختِ ردان

همان تاج و هم فرّه‌ی موبدان

دل ما یکایک به فرمان توست

همان جانِ ما زیرِ پیمان توست

جهان‌پهلوان سام بر پای خاست

چنین گفت کای داورِ دادراست

ز شاهان مرا دیده بر دیدن است

ز تو داد و ز ما پسندیدن است

پدر بر پدر شاهِ ایران تویی

گزینِ دلیران و شیران تویی

تن و جانْت یزدان نگه‌دار باد

دلت شادمان، بخت بیدار باد

تو از باستان یادگارِ منی

به تخت کیی بر نگارِ منی

به رزم اندرون شیر ماننده‌ای

به بزم اندرون شیدِ تابنده‌ای

زمین و زمان خاکِ پایِ تو باد

همان تختِ پیروزه جای تو باد

تو شُستی به شمشیرِ هندی زمین

به آرام بنشین و رامِش گزین

ازین پس همه نوبتِ ماست رزم

تو را جایْ تخت است و شادی و بزم

نیاکان من پهلوانان بُدند

پناهِ بزرگان و شاهان بُدند

ز گرشاسپ تا نیرم نام‌دار

سپهدار بودند و خنجرگذار

شوم گِردِ گیتی برآیم یکی

ز دشمن به بند آورم اندکی

مرا پهلوانی نیایِ تو داد

دلم را خرد مِهر و رایِ تو داد

برو نیز کرد آفرین شهریار

بسی دادش از هدیه‌ی شاهوار

چو از پیشِ تختش خرامید سام

پسَش پهلوانان نهادند گام

خرامید و شد سوی آرامگاه

همی کرد گیتی به آیین و راه

 

فردوسی » شاهنامه » جلد اول » منوچهر » بخش 2 – گفتار اندر زادن زال

کنون پُرشگفتی یکی داستان

بپیوندم از گفته‌ی باستان

نگه کُن که مر سام را روزگار

چه بازی نُمود، ای پسر گوش دار

نبود ایچ فرزند مر سام را

دلش بود جویا دل‌آرام را

نگاری بُد اندر شبستانِ اوی

ز گلبرگ رُخ داشت وز مُشک موی

از آن ماهَش امّید فرزند بود

که خورشیدچهر و برومند بود

ز سامِ نریمان همو بارداشت

ز بارِگران تنْش آزار داشت

ز مادر جدا شد بدان چند روز

نگاری چو خورشیدِ گیتی‌فروز

به چهره چنان بود تابنده‌شید

ولیکن همه موی بودَش سپید

ز مادر پسر چون بدین گونه زاد

نکردند یک هفته بر سام یاد

شبستانِ آن نامور پهلوان

همه پیش آن خُردکودک نَوان

کسی سامِ یل را نیارَست گفت

که فرزندِ پیر آمد از خوب‌جفت

یکی دایه بودَش به کردارِ شیر

برِ پهلوان اندر آمد دلیر

چو آمد برِ پهلوان مژده داد

زبان برگشاد، آفرین کرد یاد

که بر سام یل روز فرخنده باد

دلِ بدسگالانِ او کنده باد

بدادت خدا آن‌چه می‌خواستی

کجا جان بدین خواهش آراستی

پس پرده‌ی تو ایا نامجوی

یکی پاک‌پور آمد از ماه‌روی

یکی پهلوان بچه‌ی شیردل

نماید بدین کودکی چیردل

تنَش نقره‌ی سیم و رُخ چون بهشت

برو بر نبینی یک اندامِ زشت

از آهو همان کِش سپید است موی

چنین بود بختت ایا نامجوی

بدین بخشتت کرد باید پسند

مکن جانْت نشناس و دل را نژند

فرود آمد از تخت سامِ سوار

به پرده درآمد سوی نوبهار

یکی پیرسر پور پرمایه دید

که چون او ندید و نه از کس شنید

همه موی اندام او همچو برف

ولیکن به رُخ سرخ بود و شگفت

چو فرزند را دید مویش سپید

ببود از جهان یک‌سره ناامید

بترسید سخت از پیِ سرزنش

شد از راه دانش به دیگر منش

سوی آسمان سربرآورد راست

وزان کرده‌ی خویش زنهار خواست

که ای برتر از کژَی و کاستی

بهی زان فزاید که تو خواستی

اگر من گناهی گران کرده‌ام

وگر دینِ آهرمن آورده‌ام

به پوزش مگر کردگارِ جهان

به من بر ببخشاید اندر نهان

بپیچد همی تیره‌جانم ز شرم

بجوشد همی در تنم خونِ گرم

از این بچّه چون بچّه‌ی اهرمن

سیه‌چشم و مویش به سان سمن

چو آیند و پرسند گردنکشان

چه گویند ازین بچه‌ی بَدنشان؟

چه گویم که این بچّه‌ی دیو چیست

پلنگِ دورنگ است یا خود پری‌ست

بخندند بر من مِهانِ جهان

از این بچّه در آشکار و نهان

ازین ننگ بگذارم ایران‌زمین

نخوانم بر این بوم و بر آفرین

بگفت این به خشم و بیتابید روی

همی کرد با بخت خود گفتگوی

بفرمود پس تاش برداشتند

وز آن بوم و بر دور بگذاشتند

یکی کوه بود نامش البرزکوه

به خورشید نزدیک و دور از گروه

بدان‌جا سیمرغ را لانه بود

بدان خانه این خرد بیگانه بود

...

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1091 به تاریخ 940122, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و سوم؛ بیت 2201 تا 2300

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

23

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و سوم؛ بیت 2201 تا 2300

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 25 –  گریختنِ سلم و کُشته شدنِ او به دستِ منوچهر

...

بیفگند بُرگستوان و بتاخت

به گِرد سپَه چرمه اندر نشاخت

رسید آن‌گهی تنگ در شاهِ روم

خروشید کای مردِ بیداد و شوم

بکُشتی برادر ز بهرِ کلاه

کُلَه یافتی، چند پویی به راه؟

کنون تاجَت آوردم ای شاه و تخت

به بار آمد آن خسروانی درخت

ز تاجِ بزرگی گریزان مشو

فریدونت گاهی بیاراست نو

درختی که پَروَردی، آمد به بار

بیابی هم اکنون بَرَش در کنار

اگر بار خار است، خود کِشته‌ای

و گر پرنیان است، خود رشته‌ای

همی تاخت اسپ اندرین گفت‌گوی

یکایک به تنگی رسید اندر اوی

یکی تیغ زد زود در گردنش

به دو نیمه شد خُسروانی تنش

بفرمود تا سرْش برداشتند

به نیزه به ابر اندر افراشتند

بماندند لشکر شگفت اندر اوی

از آن زور و آن بازویِ جنگجوی

همه لشکرِ سلم همچون رمه

که بپراگَنَد روزگارِ دَمه

برفتند یک‌سر گروهاگروه

پراگنده در دشت و دریا و کوه

یکی پُرخرد مردِ پاکیزه‌مغز

که بودَش زبان پُر ز گفتارِ نغز

بگفتند تا زی منوچهرشاه

شَوَد گرم و باشد زبانِ سپاه

بگوید که ما سربه‌سر کهتریم

زمین جز به فرمانِ تو نسپَریم

گروهی خداونده‌ی چارپای

گروهی خداوندِ کِشت و سرای

نبُدمان بدین کینه‌گه دستگاه

ببایست رفتن به فرمانِ شاه

سپاهی بدین رزمگاه آمدیم

نه بر آرزو کینه‌خواه آمدیم

کنون سر به سر شاه را بنده‌ایم

به فرمان و رایَش سرافکنده‌ایم

گرش رایِ کین است و خون ریختن

نداریم نیرویِ آویختن

سران یک‌سره پیشِ شاه آمدیم

همانا همه بی‌گناه آمدیم

برانَد هر آن کام کو را هواست

برین بی‌گنه جانِ ما پادشاست

بگفت این سخن مردِ بسیارهوش

سپهدارِ خیره بدو داد گوش

چنین داد پاسخ که من کامِ خویش

به خاک افکنم، برکشم نام خویش

هر آن چیز کان نز رهِ ایزدی‌ست

همان کز ره اهرمن و بَدی‌ست

سراسر ز دیدارِ من دور باد

بدی را تنِ دیو رنجور باد

شما گر همه کینه‌دار منید

وگر دوستدارید و یارِ منید

چو پیروزگر دادمان دستگاه

گنه‌کار پیدا شد از بی‌گناه

کنون روز داد است، بیداد شد

سران را سر از کُشتن آزاد شد

همه مِهر جویید و افسون کنید

ز تن آلتِ جنگ بیرون کنید

خروشی بر آمد ز پرده‌سرای

که ای پهلوانانِ فرخنده‌رای

ازین پس به خیره مریزید خون

که بختِ جفاپیشگان شد نگون

همه آلتِ لشکر و سازِ جنگ

ببُردند نزدیکِ پورِ پشنگ

برفتند پیشش گروهاگروه

یکی توده کردند بر سان کوه

چه از جوشن و ترگ و برگستوان

چه گوپال و چه خنجر هندوان

سپهبَد منوچهر بنواختْشان

براندازه بر پایگه ساختْشان

 

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 26 –  فرستادنِ سرِ سلم به نزدِ فریدون

فرستاده‌ای را بُرون کرد گُرد

سر شاهِ خاور مر او را سپرد

یکی نامه بنوشت نزدِ نیا

پُر از جنگ و از چاره و کیمیا

نخست آفرین کرد بر کردگار

دگرباره کرد از شهِ نامدار

سپاس از جهاندار پیروزگر

کز اویست نیرو، از اویست هنر

همه نیک و بَد زیر فرمانِ اوست

همه دردها زیر درمانِ اوست

کنون بر فریدون ازو آفرین

خردمند و بیدار شاهِ زمین

گشاینده‌ی بندهای بدی

همش رای و هم فرّه‌ی ایزدی

کشیدیم کین از سوارانِ چین

گشادیم بر جان ایشان کمین

به نیروی شاه آن دو بیدادگر

که بودند خونی ز خون پدر

سران‌شان بریدیم به شمشیر کین

به پولاد شُستیم روی زمین

من اینک پسِ نامه بر سان باد

بیایم، کنم هر چه رفته‌ست یاد

سویِ دژ فرستاد شیروی را

جهاندیده مردِ جهانجوی را

بفرمود کان خواسته برگرای

نگه کُن چه باید، همان کُن به رای

به پیلانِ گردنکش آن خواسته

به درگاهِ شاه‌آور آراسته

بفرمود تا کوسِ رویین و نای

زدند و فرو هِشت پرده‌سرای

سپه را ز دریا به هامون کشید

ز هامون سوی آفریدون کشید

چو آمد به نزدیکِ تمّیشه باز

نیا را به دیدارِ او بُد نیاز

برآمد ز در ناله‌ی کَرّنای

سراسر بجُنبید لشکر ز جای

همه پُشتِ پیلان ز پیروزه‌تخت

بیاراست سالارِ پیروزبخت

همان مهدِ زرّین به دیبایِ چین

به گوهر بیاراسته همچنین

درفشان ز هر گونه‌گونه درفش

جهانی شده سرخ و زرد و بنفش

ز دریایِ گیلان چو ابرِ سیاه

دَمادَم به ساری رسید آن سپاه

به زرّین‌ستام و به زرّین‌کمر

به سیمین‌رکاب و به زرّین‌سپر

ابا گنج و پیلان و با خواسته

پذیره شدن را بیاراسته

چو آمد به نزدیکِ شاه و سپاه

فریدون پیاده بیامد به راه

همه گیل‌مردان چو شیرِ یله

ابا طوق زرّین و مُشکین کله

پسِ پُشتِ شاه اندر ایرانیان

یکایک به کردارِ شیر ژیان

به پیشِ سپاه اندرون پیل و شیر

پسِ ژنده‌پیلان یلانِ دلیر

درفشِ فریدون چو آمد پدید

سپاهِ منوچهر صف برکشید

پیاده شد از اسپ، سالار نو

درختِ نوآیین پُر از بارِ نو

زمین را ببوسید و کرد آفرین

بران تاج و تخت و کلاه و نگین

فریدونْش فرمود تا برنشست

ببوسید و ببسود دستش به دست

بیامد به گاه و فرستاد کس

برِ سام نِیْرَم که زود آی و پس

که سام آمده بُد ز هندوستان

به فریادِ آن رزمِ جادوستان

بیاورد چندان زر و خواسته

ابی آن‌که زو شاه بُد خواسته

ز دینار و گوهر هزاران هزار

که آن را مهندس نداند شمار

چو آمد به نزدیک شاه جهان

ثنا کرد بر شاهِ پیر و جوان

بدید پهلوان را جهان شهریار

نشاندش بر خویشتن نامدار

سپردم بگفت این نبیره به تو

که من رفتنی گشتم ای نیک‌خو

تو او را به هر کار شو یارور

چنان کن که از تو نماید هنر

گرفتش سبک دستِ شاهِ جهان

بدادَش به دستِ جهان‌پهلوان

پس آنگه سویِ آسمان کرد روی

که ای دادگر داورِ راست‌گوی

تو گفتی که من دادگر داورم

به سختی ستم‌دیده را یاورم

همم داد دادی و هم یاوری

همم تاج دادی، هم انگشتری

همه کام‌ها دادی‌ام، ای خدای

کنون مر مرا بَر به دیگر سرای

از این بیشتر اندر این جای تنگ

نخواهم که دارد روانم درنگ

سپهدار شیروی و آن خواسته

به درگاهِ شاه آمد آراسته

ببخشید آن خواسته با سپاه

چو دو روز بُد مانده از مهرماه

بفرمود پس تا منوچهرشاه

نشست از بر تختِ زر با کلاه

به دست خودش تاج بر سر نهاد

بسی پند و اندرزها کرد یاد

 

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 27 –  گفتار اندر مُردن فریدون

چو این کرده شد، روز برگشت و بخت

بپژمرد برگِ کیانی‌درخت

کرانه گزید از سرِ تاج و گاه

نهاده برِ خود سرِ آن سه شاه

همی مرزبان زار بگریستی

به دشواری اندر همی زیستی

به نوحه درون هر زمانی به زار

چنین گفت با نامور شهریار

که برگشت و تاریک شد روزِ من

از آن سه دل‌افروزِ دل‌سوزِ من

به زاری چنین کُشته در پیشِ من

به کین و به کامِ بداندیشِ من

هم از بدخویی، هم ز کردار بد

به رویِ جوانان چنین بَد رسد

نبُردند فرمانِ من لاجرم

جهان گشت بر هر سه بُرنا، دُژَم

...

***

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوٍِسی؛ قسمت بیست و چهارم؛ بیت 2301 تا 2400

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 27 –  گفتار اندر مُردن فریدون

...

پُر از خون دل و پُر ز گریه دو روی

چنین تا زمانه سر آید به روی

...

تا

...

بدان جای سیمرغ را لانه بود

بدان خانه از خلق بیگانه بود

...

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1086 به تاریخ 931202, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی

۱- بازخوانی ادبیات کلاسیک؛ شاهنامه‌ی فردوسی؛ بر اساس نسخه‌ی ژول مُل؛ قسمت بیست و دوم؛ بیت 2101 تا 2200

پس از روخوانی کتاب گلستان سعدی به تصحیح خلیل خطیب رهبر و گزیده‌ی غزلیات شمس به انتخاب و تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نوبت رسید به کتاب شاهنامه‌ی فردوسی که در بخش بازخوانی ادبیات کلاسیک در جلسه خوانده شود. در تاریخ 8/6/1393 که آخرین قسمت گزیده‌ی غزلیات شمس در جلسه خوانده شد تصمیم گرفته شد که کتاب بعدی اثر سترگ حماسه‌سرای بزرگ تاریخ ادبیات، فردوسی طوسی باشد. بر اساس نسخه‌ی ژول مُل، شاهنامه‌ی فردوسی در هفت جلد و 52623 بیت سروده شده است و از آن‌جا که هر جلسه حدود نیم ساعت آغازین جلسه به خواندن ادبیات کلاسیک اختصاص دارد، اگر قرار بود تمام شاهنامه را بخوانیم با در نظر گرفتن 100 بیت در هر جلسه، حدود یازده سال طول می‌کشد تا این کتاب در جلسه خوانده شود. از این رو تصمیم گرفتیم حدود 10000 بیت از این کتاب را در طول حدود دو سال در جلسه روخوانی کنیم. نسخه‌ی ژول مُل مبنای کار در نظر گرفته شد و هر هفته 100 بیت هفته‌ی آینده در جلسه مشخص خواهد شد و در وبلاگ هم اعلام خواهد شد تا دوستانی که در جلسه شرکت می‌کنند بتوانند از پیش آماده باشند و لطف کرده و با مطالعه به جلسه بیایند.

 

22

شاهنامه‌ی فردوسی؛ قسمت بیست و دوم؛ بیت 2101 تا 2200

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 23 –  گرفتن قارن آلانان‌دژ را

به سلم آگهی رفت ازین رزمگاه

وزان تیرگی کاندر آمد به ماه

پسِ پُشتش اندر یکی حِصن بود

برآورده سر تا به چرخِ کبود

چنان ساخت کاید بدین حِصن باز

که دارد زمانه نشیب و فراز

پس آن‌گه منوچهر از آن یاد کرد

که گر سلم پیچد  روی از نبرد

اَلانان دژش باشد آرامگاه

سزد گر برو بربگیریم راه

که گر حِصن دریا شود جای اوی

کسی نگسلاند ز بُن پای اوی

یکی جای دارد سر اندر سحاب

به چاره برآورده از قعرِ آب

نهاده ز هر چیز گنجی به جای

فگنده برو سایه پرِّ همای

مرا رفت باید بدین کار زود

رکاب و عِنان را بباید بسود

چو اندیشه کرد آن به قارن بگفت

کجا بود آن رازها در نهفت

چو قارن شنید آن سخن‌ها ز شاه

چنین گفت کای مهتر نیک‌خواه

اگر شاه بیند ز جنگ‌آوران

به کهتر سپارد سپاهی گران

در باره‌ی او بگیرم به دست

کزان راه جنگ است و زان راه جست

بباید درفش همایون شاه

هم انگشتر تور با من به راه

بخواهم کنون چاره‌ای ساختن

سپه را به حِصن اندر انداختن

شوم من و گرشاسپ بدین تیره شب

برین راز بر هیچ مگشای لب

گزیده ز نامآوران شش هزار

همه کاردیده گهِ کارزار

چو روی هوا گشت چون آبنوس

نهادند بر کوهه‌ی پیل کوس

همه نامداران پرخاش‌جوی

ز خشکی به دریا نهادند روی

سپه را به شیروی بسپرد و گفت

که من خویشتن را بخواهم نهفت

شوم سوی دژبان به پیغمبری

نمایم بدو مُهرِ انگشتری

چو در دژ شوم برفرازم درفش

درفشان کنم تیغ‌های بنفش

شما روی یکسر سویِ دژ نهید

چو من برخروشم کشید و دمید

سپه را به نزدیک دریا بماند

به شیروی شیراوژن و خود براند

بیامد چو نزدیکیِ دژ رسید

سخن گفت و دژدار مُهرش بدید

چنین گفت کز نزدِ تور آمدم

نفرمود تا یک زمان دَم زدم

مرا گفت شو پیش دژبان بگوی

که روز و شب آرام و خوردن مجوی

گر آید درفشِ منوچهر شاه

سوی دژ فرستد همی با سپاه

تو با او به نیک و به بد یار باش

نگهبانِ دژ باش و بیدار باش

چو دژبان چنین گفت‌ها را شنید

همان مُهر انگشتری را بدید

همان گه درِ دژ گشادند باز

بدید آشکارا، ندانست راز

نگر تا سخنگوی دهقان چه گفت

که راز دل آن دید کو دل نهفت

مرا و تو را بندگی پیشه باد

ابا پیشه‌مان نیز اندیشه باد

به نیک و به بد هر چه شاید بُدَن

بباید همی داستهان‌ها زدن

چو دژدار و چون قارنِ رزمجوی

یکایک به باره نهادند روی

یکی بدسگال و یکی ساده‌دل

سپهبد به هر چاره آماده دل

به بیگانه بر مِهرِ خویشی نهاد

بداد از گزافه سر و دژ بباد

چنین گفت با بچه جنگی پلنگ

که ای پرهنر بچه‌ی تیزچنگ

ندانسته در کار تندی مکن

بیندیش و بنگر ز سر تا به بُن

به گفتار شیرین بیگانه‌مرد

به ویژه به هنگام ننگ و نبرد

پژوهش نمای و بترس از کمین

سخن هر چه باشد به ژرفی ببین

نگر تا یکی مهتر تیزمغز

پژوهش چو ننمود در کار نغز

ز نیرنگ دشمن نکرد ایچ یاد

حصاری بدان گونه بر باد داد

چو شب تیره شد قارن رزمخواه

درفشی برافراخت چون گِردماه

خروشید و بنمود یک یک نشان

به شیروی و گُردانِ گردنکشان

چو شیروی دید آن درفشِ کیان

همی روی بنهاد زی پهلوان

درِ حصن بگرفت و اندر نهاد

سران را ز خون بر سر افسر نهاد

به یک دست قارن به یک دست شیر

به سر بر ز تیغ آتش و آب زیر

چو خورشید بر تیغِ گنبد رسید

نه آیین دژ بُد نه دژبان پدید

یکی دود دیدی سراندر سحاب

نه دژ بود گفتی، نه کشتی بر آب

درخشیدنِ آتش و باد خاست

خروشِ سواران و فریاد خاست

چو خورشید تابان ز بالا بگشت

چه آن دژ نمود و چه آن پهن دشت

بکُشتند ازیشان ده و دو هزار

همی دود از آتش برآمد چو قار

همه روی دریا شده قیرگون

همه روی صحرا شده جویِ خون

 

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 24 –  تاخت کردین کاکوی نبیره‌ی ضحاک

از آن جای‌گه قارن رزم‌خواه

بیامد به نزدِ منوچهرشاه

به شاهِ نوآیین بگفت آن‌چه کرد

وزان گردشِ روزگار نبرد

برو بر منوچهر کرد آفرین

که بی تو مبادا اسب و کوپال و زین

تو زایدر برفتی، بیامد سپاه

نوآیین یکی نامور کینه‌خواه

نبیره‌ی سپهدار ضحاک بود

شنیدم که کاکویِ ناپاک بود

یکی تاختن کرد با صد هزار

سوارانِ گردنکش و نامدار

بکُشت از دلیرانِ ما چند مرد

که بودند شیرانِ روزِ نبرد

کنون سَلم را رایِ جنگ آمده‌ست

که یارش ز دژهوخت گنگ آمده‌ست

یکی دیوِ جنگیش گویند هست

گهِ رزم ناباک و با زورِ دست

هنوز اندر آورد نپْسودَمَش

به گرزِ دلیران نپیمودَمَش

چو این باره آید سویِ ما به جنگ

ورا برگرایم بینْمش سنگ

بدو گفت قارَن که ای شهریار

که آید به پیش تو در کارزار؟

اگر هم‌نبردِ تو باشد نهنگ

بدرّد برو پوست از یادِ جنگ

کدام است کاکوی؟ کاکوی چیست؟

هم‌آوردِ تو در جهان مرد نیست

من اکنون به هوشِ دل و پاک‌مغز

یکی چاره سازم بر این کار تغز

کزین پس سویِ ما ز دژهوخت گنگ

چو کاکویِ بی‌مایه ناید به جنگ

بدو گفت پس  نامور شهریار

که دل را بدین کار غمگین مدار

تو خود رنجه گشتی بدین تاختن

سپه بُردن و کینه را ساختن

کنون گاهِ جنگِ من آمد فراز

تو دَم برزن ای گُردِ گردن‌فراز

بگفتند و آوایِ شیپور و نای

برآمد همیدون ز پرده‌سرای

ز گَردِ سواران و آوایِ کوس

زمین قیرگون شد، هوا آبنوس

تو گفتی که الماس جان داردی

همان گرز و نیزه زبان داردی

دِهادِه خروش آمد و گیر و دار

هوا پَرِّ کرکس شد از پَرِّ تیر

فسرده ز خون پنجه بر دست تیغ

چکان قطره‌ی خون ز تاریک‌میغ

تو گفتی زمین موج خواهد زَدَن

وزان موج بر اوج خواهد شُدن

سپهدار کاکوی بَرزَد غریو

به میدان درآمد به کردارِ دیو

منوچهر آمد ز لشکر بُرون

یکی تیغِ هندی به چنگ اندرون

ز هر دو غریوی برآمد که کوه

بدرّید و گشتند ترسان گروه

تو گفتی دو پیل‌اند هر دو ژیان

گشاده به کین دست و، بسته میان

یکی نیزه زد بر کمربندِ شاه

بجُنبید بر سرْش رومی‌کلاه

زره بر کمربند او بردرید

از آهن کمرگاهَش آمد پدید

یکی تیغ زد شاه بر گردنش

همه چاک شد جوشن اندر تنش

دو جنگی برین گونه تا نیمروز

که گشت از بَرَش هور گیتی‌فروز

همی چون پلنگان برآویختند

همه خاک با خون برآمیختند

چو خورشید بر چرخِ گردان بگَشت

از اندازه آویزش اندر گذشت

دلِ شاه بر جنگ برگشت تنگ

بیفشرد ران و بیازید چنگ

کمربندِ کاکوی بگرفت خوار

ز زین برگرفت آن تنِ پیلوار

بینداخت خسته بر آن گرم‌خاک

به شمشیر کردش بَر و سینه چاک

شد آن مردِ تازی ز تیزی به باد

چنان روزِ بَد را ز مادر بزاد

 

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 25 –  گریختنِ سلم و کُشته شدنِ او به دستِ منوچهر

چو او کُشته شد پشت خاورخدای

شکسته شد و دیگر آمدش رای

تهی شد ز کینه سرِ کینه‌دار

گریزان همی رفت سویِ حصار

چو نزدیکیِ ژرف‌دریا رسید

نشان یکی چوب کشتی ندید

پس اندر سپاهِ منوچهرشاه

دمان و دَنان برگرفتند راه

چنان شد ز بس کُشته و خسته دشت

که پوینده را راه دشوار گشت

پُر از خشم و پُر کینه سالارِ نو

نشست از برِ چرمه‌ی تیزرو

...

***

 

بازخوانی ادبیات کلاسیک در هفته‌ی آینده:

شاهنامه‌ی فردوٍِسی؛ قسمت بیست و سوم؛ بیت 2201 تا 2300

فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش 25 –  گریختنِ سلم و کُشته شدنِ او به دستِ منوچهر

...

بیفکند برگستوان و بتاخت

به گرد سپه چرمه اندر نشاخت

...

تا

...

نبردند فرمان من لاجرم

جهان گشت بر هر سه بُرنا دُژَم

...

***

برچسب‌ها: گزارش جلسه‌ شماره 1085 به تاریخ 931125, بازخوانی ادبیات کلاسیک, شاهنامه فردوسی