در صفحه‌ی فرهنگ و هنر شماره‌ی ۱۸۲ پیام ولایت که در ۱۸ فروردین‌ماه ۱۴۰۲ منتشر شده، در این شماره با زندگی و شعر دو شاعر پیشین این آب و خاک به نام خیری تربتی و رقمی تربتی آشنا خواهید شد.
با شاعران ولایت زاوه؛ نگاهی به زندگی و شعر دو تن از شاعران این آب و خاک که نشان کمی از ایشان بر جای مانده است، به قلم بهمن صباغ زاده
این بخش در نشریه‌ی پیام ولایت نگاهی دارد به شاعران این آب و خاک؛ گاهی به شاعران پیشین این ولایت می‌پردازیم و گاه به شاعران معاصر شهرستان. در این گوشه‌ی کوچک از خراسان بزرگ همواره ستارگانی در آسمان شعر و هنر درخشیده‌اند. در این شماره قرار است خیری تربتی از خراسان را معرفی کنیم.
خراسان را مهد زبان پارسی و شعر پارسی می‌دانند و بنای شعر در تربت حیدریه هم قدمتی دارد به اندازه‌ی شعر پارسی. از وقتی تذکره‌نویسی به شکل امروز معمول شد و آوردن زندگینامه و نمونه‌ی شعر شاعران به صورت مستقل رسم شد، همواره در تذکره‌های شعر فارسی، تعدادی از شاعران این آب و خاک هم حضور داشتند. ولایت زاوه و حدود و تاریخ آن با جزئیات در کتاب «جغرافیای تاریخی ولایت زاوه» به قلم شاعر همشهری استاد محمدرضا خسروی به تفصیل بیان شده است که می‌توانید به مطالب ارزشمند آن کتاب مراجعه کنید.
قدیمی‌ترین تذکره مشتمل بر شرح حال شاعران در اوایل سده‌ی هفتم هجری توسط نورالدین محمد عوفی تدوین شد. او نام کتابش را «لُباب الباب» گذاشت و در کتاب او شاعران زاوه هم در کنار دیگر شاعران خراسان معرفی شدند. بعد از محمد عوفی دیگر نویسندگان پارسی‌زبان هم به نوشتن شرح حال شاعران پرداختند و هر کدام به شکلی سعی کردند در کتابی که تدوین می‌کنند مختصر و مفید شاعران پیش از خود و معاصر با خود را معرفی کنند. تذکره‌نویسان راجع به شاعرانی که در همان قرن می‌زیسته‌اند اطلاعات بسیار خوبی به خواننده می‌دهند اما در مورد شاعران پیشین به ذکر چند جمله‌ی کلی و تکرار مطالب تذکره‌های پیش از خود اکتفا می‌کنند.
در گذشته شاعران همه‌ی تخلص داشته‌اند و شاعران را با تخلص و نام شهر زادگاه‌شان یا به ندرت شهر محل سکونت‌شان می‌شناخته‌اند، مانند فردوسی طوسی، ثنایی غزنوی، سعدی شیرازی و ... . این توضیح لازم است که تا پیش از قرن دهم شاعران این منطقه را با پسوند «زابی» می‌شناختند و پس از قرن دهم پسوند «تربتی» معمول شد. می‌دانید که در خراسان دو تربت داریم یکی تربت جام و یکی تربت حیدریه. در تذکره‌ها برای جلوگیری از اشتباه، شاعران تربت حیدریه را همواره با پسوند «تربتی» می‌شناختند و شعرای تربت جام را با پسوند «جامی». من در نوشتن این زندگی‌نامه‌ها نگاهی خواهم داشت به تذکره‌هایی که در تاریخ ادبیات فارسی نوشته شده است؛ همچنین از مطالبی که نویسندگان استادان و ادیبان پیش از این تاریخ در مورد شاعران پیشین این آب و خاک نوشته‌اند استفاده خواهم کرد، که از جمله‌ی مهم‌ترین این آثار می‌توانم به «سخنوران زاوه» اثر استاد محمود فیروزی مقدم اشاره کرد. در برخی موارد، مطالب این کتاب عینا نقل می‌شود.
خیری تربتی، شاعری بعد از دوره‌ی سبک هندی
خیری تربتی از شاعران تربت حیدریه است که از زندگی او شرحی در دسترس نیست. نمونه‌ی شعر وی در دست‌نوشته‌های مرحوم علی اکبر گلشن آزادی آمده است. مرحوم گلشن آزادی شاعری اهل تربت حیدریه بود که در مشهد زندگی می‌کرد و یکی از مهم‌ترین آثار به‌جا مانده از او کتاب صد سال شعر خراسان است. این کتاب را مرحوم احمد کمال‌پور بعد از مرگ گلشن آزادی بر اساس نوشته‌های وی و با افزوده‌هایی منتشر کرد. مرحوم گلشن آزادی در ابتدا قصد داشت که شرح حال و نمونه‌ی شعر تمام شاعران خراسانی را از ابتدا تا روزگار خودش جمع‌آوری و منتشر کند که جمع‌آوری هم کرد اما اجل مهلت انتشارش را به وی نداد. بعد از مرگ گلشن فقط شرح حال و نمونه‌ی شعر شاعران صد سال آخر به همت شاعر مشهدی احمد کمال‌پور (کمال) انتشار یافت.
از آن‌جا که شرح حال وی در صد سال شعر خراسان نیامده است معلوم می‌شود که قبل از قرن چهاردهم زندگی می‌کرده است و به این دلیل که شرح حال وی در تذکره‌های مشهور شاعران سبک هندی نیست شاید بشود وی را شاعری از قرن دوازده و سیزده دانست.
خیری تربتی بنا به دست‌نوشته‌ی مرحوم گلشن آزادی به ملاخیری معروف بوده است. این دست‌نوشته تنها جایی است که از این شاعر نام می‌برد و او را از مردم تربت حیدریه می‌داند.
گلشن آزادی تنها یک رباعی از خیری تربتی نقل کرده است:
خیری به وفا اگر تو صادق باشی
خاک ره یاران موافق باشی
کافر باشی نباشدت بغض و نفاق
به زان‌که مسلمان منافق باشی
#با_شاعران_ولایت_زاوه
#پیام_ولایت
#خیری_تربتی
#ملاخیری
بهمن صباغ زاده
کانال تلگرامی انجمن شاعران ستاره قطب 👇
https://t.me/anjomanghotb
برچسب‌ها: ملا خیری, خیری تربتی, بهمن صباغ زاده, با شاعران ولایت زاوه
