با شاعران ولایت زاوه؛ نگاهی به شعر چند تن از شاعران پیشین این آب و خاک به قلم بهمن صباغ زاده
این بخش در نشریه‌ی پیام ولایت نگاهی دارد به شاعران این آب و خاک؛ گاهی به شاعران پیشین این ولایت می‌پردازیم و گاه به شاعران معاصر شهرستان. در این گوشه‌ی کوچک از خراسان بزرگ همواره ستارگانی در آسمان شعر و هنر درخشیده‌اند. در این شماره قرار است دو هنرمند مطرح دوره‌ی صفوی را حضورتان معرفی کنم.
خراسان را مهد زبان پارسی و شعر پارسی می‌دانند و بنای شعر در تربت حیدریه هم قدمتی دارد به اندازه‌ی شعر پارسی. از وقتی تذکره‌نویسی به شکل امروز معمول شد و آوردن زندگینامه و نمونه‌ی شعر شاعران به صورت مستقل رسم شد، همواره در تذکره‌های شعر فارسی، تعدادی از شاعران این آب و خاک هم حضور داشتند. ولایت زاوه و حدود و تاریخ آن با جزئیات در کتاب «جغرافیای تاریخی ولایت زاوه» به قلم شاعر همشهری استاد محمدرضا خسروی به تفصیل بیان شده است که می‌توانید به مطالب ارزشمند آن کتاب مراجعه کنید.
قدیمی‌ترین تذکره مشتمل بر شرح حال شاعران در اوایل سده‌ی هفتم هجری توسط نورالدین محمد عوفی تدوین شد. او نام کتابش را «لُباب الباب» گذاشت و در کتاب او شاعران زاوه هم در کنار دیگر شاعران خراسان معرفی شدند. بعد از محمد عوفی دیگر نویسندگان پارسی‌زبان هم به نوشتن شرح حال شاعران پرداختند و هر کدام به شکلی سعی کردند در کتابی که تدوین می‌کنند مختصر و مفید شاعران پیش از خود و معاصر با خود را معرفی کنند. تذکره‌نویسان راجع به شاعرانی که در همان قرن می‌زیسته‌اند اطلاعات بسیار خوبی به خواننده می‌دهند اما در مورد شاعران پیشین به ذکر چند جمله‌ی کلی و تکرار مطالب تذکره‌های پیش از خود اکتفا می‌کنند.
در گذشته شاعران همه تخلص داشته‌اند و شاعران را با تخلص و نام شهر زادگاه‌شان یا به ندرت شهر محل سکونت‌شان می‌شناخته‌اند مانند فردوسی طوسی، ثنایی غزنوی، سعدی شیرازی و ... . این توضیح لازم است که تا پیش از قرن دهم شاعران این منطقه را با پسوند «زابی» می‌شناختند و پس از قرن دهم پسوند «تربتی» معمول شد. می‌دانید که در خراسان دو تربت داریم یکی تربت جام و یکی تربت حیدریه. در تذکره‌ها برای جلوگیری از اشتباه، شاعران تربت حیدریه را همواره با پسوند «تربتی» می‌شناختند و شعرای تربت جام را با پسوند «جامی». من در نوشتن این زندگی‌نامه‌ها نگاهی خواهم داشت به تذکره‌هایی که در تاریخ ادبیات پارسی نوشته شده است؛ همچنین از مطالبی که نویسندگان استادان و ادیبان پیش از این تاریخ در مورد شاعران پیشین این آب و خاک نوشته‌اند استفاده خواهم کرد، که از جمله‌ی مهم‌ترین این آثار می‌توانم به «سخنوران زاوه» اثر استاد محمود فیروزی مقدم اشاره کرد. در برخی موارد، مطالب این کتاب عینا نقل می‌شود.
مظفر علی تربتی نگارگر و خوشنویس و شاعر عهد صفوی ملقب به نقاش شاهی
از وقتی که راجع به شاعران تربت حیدریه تحقیق می‌کنم در موارد زیادی به شاعرانی برخورده‌ام که در هنرهای دیگر هم سرآمد روزگار خود بوده‌اند که بعضی از آن‌ها را تا به امروز معرفی کرده‌ام. مظفر علی تربتی هم یکی از شاعرانی است که در چند هنر استاد بوده است.
مظفر علی تربتی خوشنویس، نقاش و شاعر سده دهم هجری از هنرمندان روزگار شاه تهماسب بوده است. او که در نقاشی و خوشنویسی از نوادر روزگار بود به دربار شاه تهماسب راه پیدا کرد و ملقب به «نقاش شاهی» شد. او در نستعلیق شاگرد میرعلی هروی و در نقاشی و تصویرسازی و تذهیب شاگرد مظفر علی هروی بوده‌است.
مظفر علی تربتی که در سال ۹۴۰ هجری قمری به دنیا آمد. مظفر علی از اهالی تربت حیدریه خراسان و خواهرزاده و شاگرد استاد کمال‌الدین بهزاد بود. مظفر به چندین هنر آراسته بود. مظفر علی تصویرساز و چهره‌پردازی توانا بود و در صورتگری، کشیدن جانوران و نقش گرفت و گیر، استاد بود. همچنین در تذهیب و تشعیر چیره‌دست بود. نقاشی‌های رنگ روغنی او بیشتر بر روی جلدهای روغنی و قلمدان‌ها بوده‌است. او گاهی نیز به ارائه‌ی آثاری به شیوه‌ی قطاعی می‌پرداخته است.
مظفر علی در خط ریز و درست که قدما به آن خوشنویسی «خفی» و «جلی» می‌گفتند توانمند بود. او خط نستعلیق را به شیوه‌ی سلطان علی مشهدی دنبال می‌کرد. او شطرنج‌باز و روغن‌کار هم بوده و مرقعی نیز ساخته‌است.
مظفر علی نزد شاه تهماسب عزت و احترامی خاص داشت و بیشتر نقاشی‌های دولت‌خانه و چهل‌ستون اثر مظفر علی است. مردم مظفر علی را مانند بهزاد می‌دانستند، و پادشاه او را بر بهزاد برتری می‌نهاده و در قطعه‌ای به او فرموده که از عنوان «نقاش شاهی» استفاده کند. صادقی‌بیک افشار کتابدار شاه عباس شاگرد مظفرعلی نقاش بود. مظفر علی تربتی مردی بود اهل بود کتاب و از شاه‌تهماسب خواهش کرد که که در کتابخانه مشغول به کار شود و مدتی از کارکنان کتابخانه‌ی شاه اسماعیل دوم هم بوده‌است.
مظفر علی در یکی از نقاشی‌های مشهور خود تصویر بهرام گور را کشیده است که در شکارگاه با یک تیر، پای آهویی را به گوشش دوخته و حیوان را از حرکت باز داشته است و امضاء مظفر علی تربتی بر این نقاشی است. تصویر نجات یوسف از چاه، تصویر دیدار مجنون از لیلی و تصویر رستم در نخجیرگاه نیز از آثار اوست.
دو قطعه از مرقع امیر غیب بیگ به قلم سه دانگ و دو دانگ خوش نیز از او با امضاء «الفقیر مظفر علی» به جا مانده است. همچنین یک نسخه گلستان و بوستان سعدی با امضاء «کاتب السلطانی» به تاریخ ۹۷۵ هجری قمری از وی به یادگار مانده است.
مظفر علی تربتی جزو پنج تن نگارنده‌ی خمسه‌ی نظامى شاه تهماسبى است. خمسه‌ی نظامی پنج مثنوی مشهور نظامی گنجوی است که در قرن ششم سروده شده است. به امر شاه تهماسب این پنج مثنوی مشهور به خط شاه محمود نيشابورى کتابت شده و توسط پنج تن از نگارگران درجه یک آن روزگار نگارگری شده است که اينک در موزهٔ بريتانيا نگهدارى مى‌شود.
صادقی بیگ افشار که به «صادقی کتابدار» مشهور بوده و از شاعران و نگارگران ایرانی عهد شاه عباس صفوی بوده است تذکره‌ای به نام «مجمع الخواص» نوشته و در آن شرح حال شاعران را آورده است. صادقی کتابدار در این کتاب می‌نویسد: وی در نقاشی استادِ من است و به انواع هنر آراسته بود، جز آن‌که قدری بی‌طالع بود. از شاه مرحوم (شاه طهماسب) بارها شنیدم که او را به استاد بهزاد ترجیح می‌داد. قطعات میرعلی و سلطان‌علی را چنان تقلید می‌کرد که خبرگان نمی‌توانستند تشخیص دهند. امر شده بود که در قطعه‌های خود «نقاش شاهی» بنویسد. شطرنج صغیر و کبیر را در حضور و غیاب خوب بازی می‌کرد.
مظفر علی تربتی در شاعری غزل‌سرا بود و بیت زیر از او نقل شده است: «طراوتِ گلِ رویت ز خطِّ نوخیز است/ بهارِ گلشنِ حُسنِ تو عنبرآمیز است»
مظفر علی حدود سال ۹۹۰ هجری قمری در قزوین که یکی از مراکز فرهنگی روزگار صفوی بود، بدرود حیات گفت و در مزار شاهزاده حسین دفن شده‌است.
#با_شاعران_ولایت_زاوه
#مظفر_علی_تربتی
#بهمن_صباغ_زاده
https://t.me/anjomanghotb
استاد مظفرعلی در حال نقاشی اثر ابراهیم جاهی الصفوی (نقاش)
تصویر استاد مظفر علی نقاش به هنگام نقاشی است. در پس زمینه مطلا روی یک فرش با نقوش اسلیمی ختایی دارای کتیبه عنوان صدر و ذیل مجدول نارنجی و مطلا با دو حاشیه ختایی یکی به رنگ کاغذ زمینه و دیگری آبی روشن، مجدول زر میان لاجورد با حاشیه زرافشان است. این اثر در موزه ملک نگهداری می‌شود.
#با_شاعران_ولایت_زاوه
#مظفر_علی_تربتی
#نقاشی
#ابراهیم_جاهی
https://t.me/anjomanghotb
ملاقات مجنون با لیلی اثر مظفر علی تربتی اثر مظفر علی تربتی
دیدار لیلی و مجنون در بیابان یکی از سوژه‌های رایج نگارگری خمسه‌ی نظامی بوده است و این صحنه بارها توسط نگارگران به تصویر درآمده است.
مظفر علی در نگاره‌ی دیدار لیلی و مجنون در بیابان لیلی را در دل طبیعت، گویی درون جعبه‌ای زندانی و دست‌نیافتنی کرده است. مظفر علی در این نگاره دست به ابتکار جالبی زده است که به نظر می‌رسد ناشی از اعتماد به نفس نگارگر مکتب هرات در ارائه‌ی تفسیر خوش از بخشی از داستان لیلی و مجنون است و اتکای کمتری به آن‌چه حقیقتاً در داستان آمده است دارد. چرا که در هیچ کجای داستان لیلی و مجنون نظامی این دو در بیابان به تنهایی دیدار نمی‌کنند و این نگاره در واقع مربوط به آن بخش از داستان است که مجنون با وحوش در بیابان‌ها محشور و دمخور شده است. او با شنیدن این خبر ازدواج لیلی او را دست‌نیافتنی‌تر از هر زمانی تصور می‌کند. نگارنده بر این گمان است که لیلی در این نگاره حضوری فیزیکی ندارد، بلکه تفسیری از اوهام مجنون است. این اثر در کاخ‌موزه گلستان نگهداری می‌شود.
#با_شاعران_ولایت_زاوه
#مظفر_علی_تربتی
#نقاشی
https://t.me/anjomanghotb
برچسب‌ها: زندگینامه مظفر تربتی, شاعران تربت حیدریه, مظفرعلی تربتی, شاعران همشهری
